Tài chính công là gì? Đặc điểm, chức năng của tài chính công

Tài chính công là gì?

Khái niệm tài chính công

Tài chính công là một lĩnh vực trong kinh tế và quản lý công, chỉ về tất cả các hoạt động thu/chi được sử dụng bằng tiền do nhà nước tiến hành. Tài chính công tập trung vào việc thu thuế, chi tiêu công, quản lý nợ công, lập kế hoạch tài chính, kiểm soát ngân sách và các hoạt động tài chính công khác. Các hoạt động này được thực hiện trong đa dạng lĩnh vực như giáo dục, y tế, quốc phòng, hạ tầng và các dự án công cộng.

Tài chính công là một lĩnh vực trong kinh tế và quản lý công

Tài chính công trong tiếng Anh là gì?

Tài chính công tên tiếng anh là Public Finance.

Ví dụ về tài chính công

Chính phủ sử dụng nguồn lực từ tài chính công để chi tiêu cho quân đội và mua sắm vũ khí; chi trả các loại vắc xin phòng bệnh; xây dựng trường công và trả lương cho đội ngũ giáo viên…

Đặc điểm của tài chính công trong nền kinh tế

Hình thành thu nhập tài chính công

Thu nhập tài chính công sẽ đến từ các nguồn thu trong và ngoài nước như sản xuất, lưu thông, phân phối,… Thu nhập này hình thành dựa trên kết quả của quá trình hoạt động kinh tế, các yếu tố giá trị khác như giá cả, lãi suất, mức thu nhập,… 

Sở hữu của nhà nước

Nhà nước là chủ thể sở hữu quyết định đến việc sử dụng quỹ tài chính công, đặc biệt là quỹ ngân sách nhà nước. Việc sử dụng quỹ tài chính công phụ thuộc vào chính sách của nhà nước và các mục tiêu kinh tế – xã hội trong từng thời kì. Mục tiêu chung là duy trì sự tồn tại, ổn định và phát huy hiệu lực của bộ máy quản lý, thực hiện các nhiệm vụ liên quan tới hoạt động kinh tế – xã hội mà nhà nước đảm nhận. 

Đánh giá hiệu quả dựa vào chỉ tiêu ngành

Tài chính công mang tính chất không hoàn trả trực tiếp. Do đó, tài chính công không thể đánh giá hiệu quả một cách cụ thể mà chỉ có thể xác định một cách tương đối thông qua các chỉ tiêu kinh tế – xã hội như tốc độ tăng trưởng, tỷ lệ thất nghiệp, tỷ lệ hộ nghèo…

Hướng tới lợi ích chung

Tài chính công hướng đến lợi ích cộng đồng, tức là đáp ứng nhu cầu và lợi ích của cả xã hội. Chính phủ và các tổ chức tài chính công nhằm đảm bảo sự công bằng, phân phối tài nguyên và cung cấp các dịch vụ công cộng như giáo dục, y tế, an ninh, cơ sở hạ tầng,...

Hoạt động trong phạm vi lớn

Tài chính công bao gồm quản lý, sử dụng các nguồn tài chính của chính phủ cấp quốc gia, chính phủ địa phương hay các tổ chức công cộng khác. Nó bao gồm cả thu thuế, chi tiêu, quản lý nợ công, quản lý tài sản công và các hoạt động tài chính liên quan khác.

Hoạt động trong phạm vi lớn là một trong các đặc điểm của tài chính công

Sự hình thành của tài chính công

Sự hình thành của tài chính công dựa trên hai yếu tố tiền đề:

• Nhà nước 
• Nền kinh tế hàng hóa

Nhà nước bắt đầu hình thành, có quyền lực tối cao duy trì lãnh đạo, trật tự và công bằng xã hội. Chỉ đến khi có sự xuất hiện của nền kinh tế hàng hóa thì tài chính công mới thực sự hình thành. Mức sản xuất giá trị hàng hóa và tiền tệ dẫn đến sự phân hóa phát triển không đồng đều. Từ đó, tài chính công hình thành, là công cụ hữu hiệu để các quốc gia duy trì vai trò lãnh đạo và điều tiết kinh tế xã hội.

Sự hình thành của tài chính công dựa trên Nhà nước và Nền kinh tế hàng hóa

>> Xem thêm: Chính sách tiền tệ là gì? Đặc điểm, vai trò phổ biến hiện nay

Chức năng của tài chính công trong nền kinh tế

Chức năng phân phối

Chức năng phân phối trong lĩnh vực tài chính công liên quan đến việc phân phối cho các cá nhân, hộ gia đình và các đối tượng trong xã hội. Chức năng này nhằm đảm bảo tính công bằng, cân đối và hiệu quả trong việc phân phối lợi ích và tài nguyên của tài chính công.

Chức năng phân bổ

Tài chính công phân bổ tài chính cho các lĩnh vực và chương trình khác nhau. Chức năng này đảm bảo nguồn tài chính được sử dụng một cách hiệu quả để đáp ứng các mục tiêu và nhu cầu của xã hội, bao gồm cả việc xử lý sự bất bình đẳng và khuyến khích sự phát triển đất nước.

Chức năng kiểm tra

Chức năng kiểm tra trong lĩnh vực tài chính công liên quan đến việc kiểm soát, giám sát, đánh giá các hoạt động tài chính công để đảm bảo tính chính xác, minh bạch và tuân thủ các quy định. Chức năng kiểm tra được thể hiện ở kiểm soát ngân sách, kiểm tra sự tuân thủ quy định thuế, đánh giá hiệu quả và hiệu suất,...

Chức năng bình ổn

Chức năng bình ổn được áp dụng trong lĩnh vực kinh tế và tài chính để duy trì ổn định các yếu tố lạm phát, tỷ giá hối đoái, tăng trưởng kinh tế và thị trường tài chính. 

Nguyên tắc quản lý tài chính công cơ bản

Chỉ tiêu quản lý nguồn thu

• Thuế: Thuế là một nguồn thu chính của tài chính công. Chính phủ thu thuế từ các cá nhân, tổ chức và doanh nghiệp trên cơ sở các loại thuế như thuế thu nhập, thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế nhập khẩu, thuế đất đai, thuế doanh nghiệp,...
• Lệ phí và phí: Tài chính công cũng thu lệ phí và phí từ các hoạt động và dịch vụ cung cấp cho công chúng. Đây có thể là lệ phí đăng ký, phí giấy phép, phí sử dụng đường bộ, phí hộ chiếu, phí dịch vụ công cộng và các khoản phí tương tự.
• Thu nhập từ tài sản công: Chính phủ có thể có các nguồn thu nhập từ quản lý và sử dụng tài sản công như cho thuê đất, thuê tài sản công, thu nhập từ các công ty nhà nước, thu nhập từ quỹ đầu tư công và các nguồn thu nhập khác từ tài sản công.
• Vay nợ công: Tài chính công có thể vay vốn từ các nguồn nội bộ và ngoại vi để đáp ứng nhu cầu chi tiêu. Chính phủ phát hành trái phiếu và vay từ các tổ chức tài chính, ngân hàng, thị trường tài chính và các quỹ đầu tư. 
• Trợ cấp và tài trợ từ nguồn tài chính khác: Chính phủ có thể nhận được trợ cấp hoặc tài trợ từ các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ, các quỹ để hỗ trợ việc phát triển và cung cấp các dịch vụ công.

>> Xem thêm: ETF là gì? Các thông tin cơ bản về quỹ đầu tư ETF

Chỉ tiêu quản lý khoản chi ngân sách

• Duy trì bộ máy Nhà nước: Là các khoản chi thường xuyên nhằm duy trì bộ máy Nhà nước và cung cấp một số dịch vụ công cộng. Ví dụ: các khoản lương thưởng cho cán bộ nhân viên Nhà nước, thiết bị văn phòng, điện, nước, công tác phí, sự kiện, hội họp,…
• Chi tiêu đầu tư công: Bao gồm các khoản chi để xây dựng, nâng cấp và duy trì cơ sở hạ tầng công, chẳng hạn như giao thông, năng lượng, nước sạch, viễn thông và các dự án phát triển kinh tế khác. Đây là một khoản chi quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện chất lượng đời sống.
• Chi tiêu nợ công: Bao gồm các khoản chi liên quan đến trả lãi và trả nợ vốn cho các khoản vay của chính phủ, bao gồm cả nợ trong nước và nợ nước ngoài.
• Chi tiêu quốc phòng và an ninh: Bao gồm các khoản chi liên quan đến quốc phòng, an ninh, quân đội, chẳng hạn như lương, trang thiết bị cho quân đội, phát triển công nghiệp quốc phòng, và các hoạt động bảo đảm an ninh quốc gia.

Quản lý nguồn thu và nguồn chi là nguyên tắc tối thiểu của quản lý tài chính công

Vai trò của tài chính công ở Việt Nam hiện nay

Tín dụng nhà nước

Hoạt động này nhằm hỗ trợ ngân sách nhà nước bằng cách khuyến khích các tổ chức kinh tế chia sẻ nguồn tài chính của mình. Nhà nước sẽ tiến hành vay vốn thông qua việc phát hành một loạt các loại trái phiếu chính phủ và tín phiếu bằng cách liên kết với nguồn tiền tạm thời từ các tổ chức kinh tế, bao gồm trái phiếu kho bạc nhà nước, trái phiếu kho bạc, trái phiếu đô thị, công trái quốc gia và trái phiếu công trình.

Các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách 

Đây là các quỹ tiền tệ tập trung được thành lập và quản lý bởi nhà nước nhằm cung cấp nguồn tài chính ứng phó với những biến động trong quá trình phát triển kinh tế và xã hội. Mục tiêu của các quỹ này là hỗ trợ ngân sách nhà nước trong trường hợp gặp khó khăn về tài chính.

Để thành lập các quỹ này, cần có nguồn tài chính được thu thập từ các nguồn trong xã hội và một phần từ ngân sách nhà nước. Các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách bao gồm Quỹ dự trữ nhà nước, quỹ dự trữ ngoại hối, quỹ bảo vệ môi trường, quỹ dự trữ tài chính và nhiều quỹ khác. Đáng chú ý, các quỹ này không bị ràng buộc bởi luật ngân sách nhà nước mà tuân theo các quy định riêng của chúng.

Phân biệt tài chính công và tài chính doanh nghiệp

Phân biệt tài chính công và tài chính doanh nghiệp

Một số câu hỏi thường gặp về tài chính công

Ngành tài chính công là gì?

Ngành tài chính công là lĩnh vực nghiên cứu, quản lý và thực hiện các hoạt động tài chính liên quan đến nguồn lực tài chính của các tổ chức công cộng và chính phủ. Nó tập trung vào việc quản lý ngân sách công, thu thuế, chi tiêu công, đầu tư công và các vấn đề tài chính khác liên quan đến hoạt động công cộng.

Quản lý tài chính công là gì?

Quản lý tài chính công là quá trình quản lý và điều hành các nguồn lực tài chính của chính phủ và các tổ chức công cộng. Nó bao gồm việc thu thập, quản lý và sử dụng các nguồn lực tài chính để đáp ứng các mục tiêu và nhiệm vụ của chính phủ, đồng thời đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và bền vững trong việc quản lý tài chính công.

Cải cách tài chính công là gì?

Cải cách tài chính công là quá trình thay đổi và cải thiện hệ thống quản lý tài chính công của một quốc gia hoặc tổ chức công cộng. Mục tiêu của cải cách tài chính công là nâng cao tính minh bạch, hiệu quả, và trách nhiệm trong việc quản lý và sử dụng các nguồn lực tài chính công.

Tài chính công đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của một quốc và duy trì bộ máy nhà nước và lợi ích của xã hội. Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn nhiều thông tin bổ ích. Cùng đón đọc những bài viết về Kiến thức tài chính lần sau của Tikop nhé!