Mất cân đối vốn là gì? Nguyên nhân, hậu quả và cách khắc phục hiệu quả

Mất cân đối vốn là gì?

Mất cân đối vốn hay mất cân đối tài chính là tình trạng trong đó cơ cấu nguồn vốn và nhu cầu sử dụng vốn của doanh nghiệp không còn phù hợp. Nói cách khác, đây là khi tài sản, nguồn vốn không được phân bổ cân bằng, dẫn đến việc thiếu hụt dòng tiền phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc ngược lại là dư thừa vốn nhưng không được khai thác hiệu quả.

Trong quản trị tài chính, cân đối vốn đóng vai trò “xương sống” để duy trì sự ổn định và tăng trưởng dài hạn. Một khi sự cân đối này bị phá vỡ, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với nhiều rủi ro:

• Khó thanh toán nợ ngắn hạn đến hạn,
• Chi phí lãi vay tăng cao,
• Hạn chế khả năng mở rộng đầu tư, thậm chí mất uy tín tài chính.

Ví dụ dễ hình dung: Nếu doanh nghiệp sử dụng quá nhiều vốn ngắn hạn để tài trợ cho các tài sản dài hạn (như nhà xưởng, máy móc), thì sẽ sớm rơi vào áp lực trả nợ, bởi dòng tiền chưa kịp quay vòng. Ngược lại, khi vốn dài hạn quá lớn nhưng không được sử dụng hợp lý, nguồn lực tài chính sẽ bị lãng phí, làm giảm hiệu quả kinh doanh.

Cân đối vốn có vai trò như “xương sống” để duy trì sự ổn định và phát triển lâu dài của tổ chức

Nguyên nhân dẫn đến mất cân đối vốn

Không tuân thủ nguyên tắc cân đối kỳ hạn

Doanh nghiệp dùng nợ ngắn hạn để tài trợ cho tài sản dài hạn trong khi vốn chủ sở hữu thấp, dẫn đến chênh lệch kỳ hạn. Điều này khiến doanh nghiệp thường xuyên thiếu hụt dòng tiền để trả nợ ngắn hạn, làm tăng rủi ro mất khả năng thanh toán.

Đầu tư dàn trải, tăng trưởng nóng

Nhiều doanh nghiệp vì muốn mở rộng quy mô nhanh chóng đã triển khai cùng lúc nhiều dự án có nhu cầu vốn lớn. Tuy nhiên, thay vì có chiến lược huy động vốn dài hạn bền vững, họ lại phụ thuộc vào nợ vay ngắn hạn. Điều này dẫn đến áp lực trả nợ ngày càng cao, trong khi dòng tiền từ các dự án mới chưa kịp sinh lợi.

>> Xem thêm: Huy động vốn là gì? 9 điều doanh nghiệp và nhà đầu tư cần biết

Dự án thua lỗ hoặc hoạt động kém hiệu quả

Các dự án không đạt hiệu quả như kỳ vọng, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, nhu cầu thị trường suy giảm hoặc ngành nghề dư thừa sản phẩm, sẽ làm dòng tiền của doanh nghiệp bị sụt giảm nghiêm trọng. Khi không có đủ nguồn thu để trả nợ vay, doanh nghiệp dễ rơi vào trạng thái mất cân đối vốn và thậm chí có nguy cơ phá sản.

Chiến lược sử dụng nợ ngắn hạn thay vì nợ dài hạn

Một số doanh nghiệp lựa chọn vay ngắn hạn thay vì vay dài hạn nhằm tận dụng mức lãi suất thấp hơn. Tuy nhiên, chiến lược này chỉ phù hợp trong trường hợp dòng tiền hoạt động ổn định và dự báo chắc chắn. Ngược lại, nếu dòng tiền bị gián đoạn, áp lực thanh khoản sẽ trở nên cực kỳ nguy hiểm và đẩy doanh nghiệp vào tình trạng mất cân đối vốn.

>> Xem thêm: Vòng quay vốn lưu động là gì? Cách tính vòng quay vốn lưu động

Nguyên nhân dẫn đến mất cân đối vốn bạn cần biết

Hậu quả khi doanh nghiệp mất cân đối vốn

Mất khả năng thanh toán, ngân hàng/người cho vay ngừng hỗ trợ, lãi suất tăng

Khi nguồn vốn không còn cân đối, dòng tiền ngắn hạn bị thiếu hụt, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc thanh toán lương, trả nợ vay, hoặc chi trả cho các khoản chi phí hoạt động thường ngày. Trong trường hợp nghiêm trọng, ngân hàng hoặc các tổ chức tín dụng có thể ngừng giải ngân, tăng mức lãi suất, hoặc thậm chí thu hồi vốn vay để giảm thiểu rủi ro.

Uy tín giảm, nhà cung cấp, khách hàng mất niềm tin, sụt giảm doanh thu

Một doanh nghiệp mất cân đối vốn thường để lại hình ảnh xấu trong mắt nhà cung cấp, khách hàng và nhà đầu tư. Khi niềm tin bị suy giảm, đối tác có thể yêu cầu thanh toán trước, rút ngắn thời hạn tín dụng hoặc ngừng hợp tác. Điều này khiến doanh nghiệp khó duy trì doanh thu ổn định, dẫn đến vòng xoáy khó khăn chồng chất.

Chi phí vay khẩn cấp cao, phạt vi phạm, giảm lợi nhuận

Trong tình thế khẩn cấp, doanh nghiệp thường buộc phải tìm kiếm các khoản vay ngắn hạn với lãi suất cao, hoặc phải chấp nhận chi phí phạt do vi phạm hợp đồng, trả nợ chậm. Hệ quả là chi phí tài chính đội lên, làm giảm mạnh lợi nhuận, thậm chí chuyển lợi nhuận sang thua lỗ.

Nguy cơ phá sản nếu không cải thiện kịp thời 

Nếu tình trạng mất cân đối vốn kéo dài và không được xử lý kịp thời, doanh nghiệp có thể rơi vào khủng hoảng tài chính. Theo Luật Phá sản Việt Nam, một doanh nghiệp được coi là mất khả năng thanh toán khi không thực hiện nghĩa vụ trả nợ trong vòng 3 tháng kể từ ngày đến hạn. Đây chính là ngưỡng rủi ro lớn nhất, có thể đẩy doanh nghiệp đến quyết định tái cấu trúc bắt buộc hoặc tuyên bố phá sản.

Hậu quả khi doanh nghiệp mất cân đối vốn rất lớn

Công cụ đánh giá mất cân bằng vốn

Vốn lưu động ròng (VLĐR) - công cụ đơn giản, trực tiếp để đánh giá mất cân đối vốn

Vốn lưu động ròng (VLĐR) cho biết phần tài sản ngắn hạn còn lại sau khi đã trừ nợ ngắn hạn; giá trị này phản ánh khả năng tự tài trợ cho hoạt động ngắn hạn của doanh nghiệp.

Công thức: 

Trong đó:

• Tài sản ngắn hạn: tiền mặt và tương đương tiền; các khoản phải thu; hàng tồn kho; các tài sản có khả năng chuyển đổi thành tiền trong vòng 12 tháng.
• Nợ ngắn hạn: khoản phải trả người bán; vay và nợ thuê tài chính ngắn hạn; chi phí phải trả; các khoản nợ đến hạn trong 12 tháng.

Ý nghĩa vốn lưu động ròng

• Vốn lưu động ròng > 0: Doanh nghiệp có tài sản ngắn hạn đủ để bù đắp nợ ngắn hạn - trạng thái thanh khoản tương đối an toàn.
• Vốn lưu động ròng = 0: Doanh nghiệp ở mức “cân bằng tuyệt đối”, tức tài sản ngắn hạn vừa đủ trang trải nợ ngắn hạn, không có dư địa an toàn.
• Vốn lưu động ròng < 0: Doanh nghiệp đang dùng vốn ngắn hạn để tài trợ cho phần tài sản dài hạn => dấu hiệu mất cân đối vốn, tiềm ẩn rủi ro thanh khoản nếu dòng tiền bị gián đoạn.

Ví dụ minh họa

Giả sử báo cáo tài chính của Công ty A cho thấy trong năm 2024:

• Tài sản ngắn hạn = 500 tỷ đồng
• Nợ ngắn hạn = 650 tỷ đồng

Khi đó: Vốn lưu động ròng = 500 - 650 = -150 tỷ đồng

Kết quả âm (-150 tỷ) cho thấy Công ty A đang sử dụng 150 tỷ vốn ngắn hạn để tài trợ cho tài sản dài hạn. Đây là dấu hiệu điển hình của mất cân đối vốn, khiến doanh nghiệp đối mặt với áp lực thanh toán nợ ngắn hạn, đặc biệt khi dòng tiền từ hoạt động kinh doanh không ổn định.

Lưu ý quan trọng khi sử dụng VLĐR

Mặc dù VLĐR là chỉ báo hữu ích, doanh nghiệp không nên chỉ dựa vào duy nhất chỉ số này. Một số điểm cần lưu ý:

• Cần phân tích kết hợp: VLĐR nên được xem xét cùng với các chỉ số tài chính khác như Current ratio (hệ số thanh toán hiện hành), Quick ratio (hệ số thanh toán nhanh), DSCR (Debt Service Coverage Ratio) và đặc biệt là dòng tiền từ hoạt động kinh doanh.
• Khác biệt theo ngành nghề: Ở những ngành có chu kỳ tiền mặt đặc thù, chẳng hạn bán lẻ (thu tiền nhanh từ khách hàng nhưng trả chậm cho nhà cung cấp), doanh nghiệp vẫn có thể vận hành an toàn ngay cả khi current ratio < 1.
• Chất lượng tài sản ngắn hạn: VLĐR dương chưa hẳn an toàn nếu tài sản ngắn hạn bao gồm nhiều khoản phải thu khó đòi hoặc hàng tồn kho chậm luân chuyển. Do đó, cần đánh giá kỹ lưỡng tính thanh khoản thực sự của các khoản mục này.

Công cụ đánh giá mất cân bằng vốn đơn giản

Cách khắc phục tình trạng mất cân đối vốn

Cơ cấu lại kỳ hạn vay và tăng vốn chủ sở hữu

Điều chỉnh cơ cấu nợ theo chu kỳ hoàn vốn giúp doanh nghiệp cân bằng nguồn vốn và giảm áp lực thanh khoản. Việc chuyển đổi một phần nợ ngắn hạn sang nợ dài hạn tạo sự ổn định cho dòng tiền và phù hợp hơn với đặc thù tài sản dài hạn.

Song song đó, doanh nghiệp cần tăng vốn chủ sở hữu thông qua các biện pháp như phát hành cổ phiếu, giữ lại lợi nhuận chưa phân phối hoặc kêu gọi vốn từ nhà đầu tư chiến lược. Đây là nền tảng quan trọng để nâng cao năng lực tài chính, giảm phụ thuộc vào nợ vay và duy trì cân đối tài chính bền vững.

>> Xem thêm: Lợi nhuận giữ lại là gì?

Rà soát và tối ưu danh mục đầu tư

Doanh nghiệp cần tiến hành đánh giá toàn diện các dự án đang triển khai, từ đó thoái vốn khỏi những dự án kém hiệu quả hoặc đang thua lỗ kéo dài. Việc tập trung nguồn lực vào lĩnh vực cốt lõi không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn mà còn hạn chế tình trạng dàn trải, tăng trưởng nóng. Đồng thời, việc lập kế hoạch tăng trưởng bền vững, có lộ trình rõ ràng sẽ giúp cân bằng giữa nhu cầu vốn và khả năng tài chính.

Tái cấu trúc nợ và cải thiện dòng tiền

Trong trường hợp áp lực thanh khoản quá lớn, doanh nghiệp nên chủ động đàm phán với ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng để được giãn nợ, gia hạn khoản vay hoặc tái cấu trúc nợ nhằm giảm áp lực ngắn hạn. Bên cạnh đó, doanh nghiệp có thể tìm kiếm đối tác liên doanh, hợp tác kinh doanh, mở rộng thị trường tiêu thụ nhằm tăng doanh thu. Cải thiện dòng tiền từ hoạt động kinh doanh chính là chìa khóa để khôi phục cân đối vốn.

Điều chỉnh chiến lược vay vốn

Nguyên tắc tài chính bền vững là sử dụng nợ dài hạn cho tài sản dài hạn, còn nợ ngắn hạn chỉ nên dùng để tài trợ vốn lưu động. Doanh nghiệp cần hạn chế việc vay ngắn hạn cho các dự án lớn nhằm giảm rủi ro mất cân đối vốn.

Ngoài ra, việc duy trì quỹ dự phòng thanh khoản, kết hợp với kế hoạch quản trị dòng tiền chi tiết và dự báo chính xác nhu cầu vốn theo từng giai đoạn, sẽ giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó với biến động thị trường và nâng cao năng lực quản trị tài chính.

>> Xem thêm: Trích lập dự phòng là gì?

Cách khắc phục tình trạng mất cân đối vốn doanh nghiệp cần biết

Câu hỏi thường gặp

Mất cân đối tài chính có phải dấu hiệu phá sản?

Không hẳn. Mất cân đối tài chính chỉ là một tín hiệu cảnh báo rủi ro cho thấy doanh nghiệp đang gặp khó khăn về dòng tiền và cơ cấu vốn. Nếu tình trạng này kéo dài, không được khắc phục kịp thời, doanh nghiệp có thể rơi vào mất khả năng thanh toán và nguy cơ phá sản. Theo Luật Phá sản Việt Nam, doanh nghiệp bị coi là mất khả năng thanh toán nếu không trả được nợ trong vòng 3 tháng kể từ ngày đến hạn.

Làm sao phát hiện sớm mất cân đối nhất?

Doanh nghiệp có thể phát hiện sớm thông qua việc theo dõi các chỉ số tài chính:

• Vốn lưu động ròng;
• Hệ số thanh toán hiện hành (Current ratio);
• Hệ số thanh toán nhanh (Quick ratio).

Nếu các chỉ số này giảm dần về mức thấp (đặc biệt vốn lưu động ròng âm), đó là dấu hiệu doanh nghiệp đang sử dụng nợ ngắn hạn để tài trợ cho tài sản dài hạn, tức mất cân đối vốn.

Có nên vay thêm khi đang mất cân đối?

Việc vay thêm vốn ngắn hạn khi đã mất cân đối sẽ làm tình hình thêm rủi ro. Giải pháp an toàn hơn là tái cấu trúc nợ, chuyển một phần nợ ngắn hạn thành nợ dài hạn hoặc bổ sung vốn chủ sở hữu. Chỉ trong trường hợp có dòng tiền chắc chắn và khả năng thanh toán rõ ràng, doanh nghiệp mới nên cân nhắc vay thêm, và tốt nhất là vay dài hạn để phù hợp với nhu cầu sử dụng vốn.

Doanh nghiệp nhỏ dễ bị không?

Có. Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) thường gặp tình trạng này nhiều hơn vì:

• Nguồn vốn chủ sở hữu hạn chế, phụ thuộc lớn vào vốn vay ngắn hạn.
• Dòng tiền chưa ổn định, dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường.
• Thiếu công cụ quản trị tài chính chuyên sâu.

Chính vì vậy, SMEs cần đặc biệt chú trọng đến việc quản trị dòng tiền, cân đối kỳ hạn vay và xây dựng quỹ dự phòng để hạn chế rủi ro.

Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn những thông tin hữu ích về thuật ngữ mất cân đối vốn, nguyên nhân, hậu quả và cách khắc phục. Việc hiểu và quản lý tốt vấn đề này sẽ giúp doanh nghiệp duy trì sự ổn định tài chính và phát triển bền vững hơn. Hẹn gặp lại bạn trong những bài viết về kiến tức tài chính của Tikop tiếp theo!