Thanh khoản là gì? Định nghĩa, rủi ro và cách quản lý hiệu quả

Thanh khoản và các khái niệm liên quan

Thanh khoản là gì?

Thanh khoản (Liquidity) là khả năng một tài sản có thể chuyển đổi thành tiền mặt nhanh chóng mà không làm mất nhiều giá trị. Tài sản nào càng dễ dàng mua bán, ít tốn thời gian và chi phí để quy đổi ra tiền, thì được coi là có tính thanh khoản cao. Ngược lại, nếu tài sản khó giao dịch hoặc mất nhiều giá trị khi bán, thì đó là tài sản có tính thanh khoản thấp.

Ví dụ minh họa về thanh khoản:

• Tiền mặt: Là tài sản có tính thanh khoản cao nhất vì có thể sử dụng ngay lập tức trong mọi giao dịch.
• Sổ tiết kiệm: Có thanh khoản tương đối, vì bạn có thể rút trước hạn, nhưng sẽ bị giảm hoặc mất lãi suất.
• Bất động sản: Thường có thanh khoản thấp, do cần nhiều thời gian để tìm người mua và hoàn tất thủ tục pháp lý.

Trong đầu tư chứng khoán, ta có thể thấy rõ sự khác biệt:

• Cổ phiếu blue-chip (như VNM, FPT, VCB) thường được giao dịch với khối lượng lớn, dễ dàng mua bán trên sàn, giá ít biến động mạnh >> thanh khoản cao.
• Cổ phiếu penny ít người quan tâm, khối lượng giao dịch thấp, mua bán khó khăn và dễ bị thao túng giá >> thanh khoản thấp.

Khái niệm thanh khoản

Thanh khoản tiếng Anh là gì?

Trong tiếng Anh, thanh khoản được gọi là Liquidity. Đây là thuật ngữ phổ biến trong tài chính ngân hàng, được sử dụng để đánh giá khả năng “chuyển đổi” của tài sản.

Ngoài khái niệm cơ bản, một số thuật ngữ liên quan đến thanh khoản bằng tiếng Anh cũng thường xuyên được nhắc đến trong kinh tế học và đầu tư. Hiểu rõ các thuật ngữ này giúp nhà đầu tư, doanh nghiệp và cả người gửi tiết kiệm có cái nhìn toàn diện hơn.

Tại sao thanh khoản quan trọng?

Vai trò trong đầu tư và tài chính cá nhân

Thanh khoản đóng vai trò sống còn trong cả đầu tư lẫn quản lý tài chính cá nhân. Đối với nhà đầu tư, một tài sản có tính thanh khoản cao đồng nghĩa với việc có thể mua vào hoặc bán ra nhanh chóng mà không lo bị thiệt hại nhiều về giá. Điều này đặc biệt quan trọng khi thị trường biến động mạnh, lúc cần rút vốn kịp thời để hạn chế thua lỗ hoặc tận dụng cơ hội sinh lời.

Trong đời sống thường ngày, thanh khoản giúp chúng ta có sự linh hoạt trong việc quản lý tiền bạc. Tài sản dễ chuyển đổi thành tiền sẽ giúp chủ sở hữu:

• Chủ động xử lý khi cần gấp tiền mặt.
• Giảm rủi ro “kẹt vốn” trong các tài sản khó bán.
• Đảm bảo sự an toàn tài chính trước những biến cố bất ngờ.

Tài sản có tính thanh khoản cao nhất chính là tiền mặt (cash). Lý do đơn giản: tiền mặt có thể dùng ngay lập tức để chi trả mọi nhu cầu, từ mua hàng hóa, thanh toán hóa đơn, đến đầu tư. Không có tài sản nào khác có thể thay thế hoàn toàn vai trò này của tiền mặt.

>>> Xem thêm: Bài học quản lý tài chính cá nhân đến từ các chuyên gia

Ảnh hưởng đến khả năng thanh toán

Thanh khoản không chỉ là khái niệm trong đầu tư, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thanh toán của cá nhân và doanh nghiệp. Một người hoặc một tổ chức có lượng tài sản thanh khoản cao sẽ dễ dàng:

• Trả nợ đúng hạn: Không cần bán tháo tài sản dài hạn, chỉ cần dùng tiền mặt hoặc các tài sản dễ quy đổi.
• Đáp ứng chi tiêu khẩn cấp: Khi có việc gấp như chi phí y tế, sửa chữa nhà cửa hay mất nguồn thu nhập, tài sản thanh khoản sẽ trở thành “phao cứu sinh”.
• Duy trì ổn định tài chính: Giúp tránh được tình trạng mất cân đối dòng tiền, từ đó giữ vững uy tín tín dụng và khả năng vay vốn trong tương lai.

Ngược lại, nếu tài sản chủ yếu nằm ở dạng khó thanh khoản (ví dụ bất động sản, đồ sưu tầm), người sở hữu có thể rơi vào thế bị động khi cần tiền gấp, dẫn đến vay nóng hoặc bán rẻ tài sản, kéo theo nhiều rủi ro tài chính.

Vai trò của thanh khoản

Tiêu chí và cách đánh giá thanh khoản tài sản

Khối lượng giao dịch và vòng quay

Một trong những tiêu chí cơ bản để đánh giá tính thanh khoản là khối lượng giao dịch. Tài sản có khối lượng giao dịch hàng ngày càng lớn chứng tỏ càng có nhiều người mua và bán, từ đó dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt.

Trong đầu tư chứng khoán, cổ phiếu có volume cao thường được mua bán liên tục, giúp nhà đầu tư dễ thoát lệnh khi cần. Ngược lại, những cổ phiếu ít giao dịch có nguy cơ bị “kẹt vốn” do khó tìm người mua.

Ngoài ra, tỷ lệ vòng quay tài sản (asset turnover) cũng phản ánh khả năng chuyển đổi. Vòng quay càng nhanh chứng tỏ tài sản được luân chuyển thường xuyên, làm tăng tính thanh khoản.

Chênh lệch giá mua - bán

Một tiêu chí khác để đánh giá thanh khoản là bid-ask spread khoảng chênh lệch giữa giá mua (bid) và giá bán (ask) của một tài sản trên thị trường.

• Nếu phí spread nhỏ, tức là giá mua và giá bán gần nhau, chứng tỏ thị trường có nhiều người tham gia, tài sản dễ dàng giao dịch >> thanh khoản cao.
• Nếu spread lớn, nghĩa là có ít người mua hoặc bán, dẫn đến sự chênh lệch giá đáng kể >> thanh khoản thấp.

Ví dụ: Cổ phiếu của một doanh nghiệp lớn trên sàn HOSE thường có spread chỉ vài đồng, trong khi cổ phiếu ít người quan tâm có thể chênh lệch hàng trăm đồng.

Các chỉ số thanh khoản doanh nghiệp

Chỉ số thanh khoản là các tỷ lệ đo lường khả năng chuyển đổi tài sản ngắn hạn thành tiền mặt, trong đó phổ biến nhất là:

• Current Ratio cho biết doanh nghiệp có bao nhiêu đồng tài sản ngắn hạn để trả cho 1 đồng nợ ngắn hạn.

• Quick Ratio đo lường khả năng thanh toán mà không phụ thuộc vào việc bán hàng tồn kho.

• Cash Ratio phản ánh mức độ “an toàn” cao nhất, vì chỉ tính tài sản có tính thanh khoản tuyệt đối.

>>> Xem thêm: Đảo nợ là gì? Những quy định về đảo nợ ngân hàng mới nhất 2024

Tiêu chí và cách đánh giá thanh khoản tài sản bạn cần biết

Rủi ro thanh khoản là gì?

Rủi ro thanh khoản (liquidity risk) là nguy cơ tài sản không thể chuyển đổi thành tiền mặt. Điều này sẽ gây ảnh hưởng rất lớn đến doanh nghiệp, nhà đầu tư hoặc tổ chức tài chính bởi họ không thể thanh toán các khoản nợ và gây tổn thất đến các hoạt động của doanh nghiệp và cá nhân.

Một số rủi ro thanh khoản như:

• Rủi ro thị trường: Tình hình thị trường biến động khiến cho nguồn cung và nhu cầu giảm. Do đó, giá cả biến động và tài sản cũng giảm theo.
• Rủi ro thay đổi lãi suất: Lãi suất giảm khiến cho các nhà đầu tư không còn “mặn mà” với khoản đầu tư như cổ phiếu hay trái phiếu,...
• Rủi ro thanh toán: Khả năng thanh khoản thấp gây ảnh hưởng đến tài chính của các doanh nghiệp bởi họ không đủ khả năng chi trả cho các khoản vay của mình.
• Rủi ro hoạt động: Các hoạt động kinh doanh không như mong đợi tạo ra một lượng hàng tồn lớn và không thể xử lý trong một khoảng thời gian ngắn.

Khái niệm rủi ro thanh khoản

Bẫy thanh khoản (liquidity trap) là gì?

Khái niệm bẫy thanh khoản

Bẫy thanh khoản (liquidity trap) là hiện tượng lãi suất và lượng tiền trong nền kinh tế ở mức thấp, do đó mọi người có xu hướng giữ tiền mặt thay vì đầu tư để sinh lời. 

Khi bẫy thanh khoản xảy ra, chính sách tiền tệ của các cơ quan quản lý nhà nước trở nên không có tác dụng bởi lãi suất thấp khiến cho người dân không còn quan tâm đến đầu tư. Do đó, các cơ quan tiền tệ nhà nước phải đưa ra các biện pháp khác như chính sách tài khóa hoặc chính sách bổ sung để kích thích nhu cầu của người đầu tư.

Một số nguyên nhân gây ra hiện tượng bẫy thanh khoản như nền kinh tế đình trệ, thu nhập giảm hoặc thói quen tiêu dùng của người dân thay đổi,...

Dấu hiệu bẫy thanh khoản

Một nền kinh tế có thể rơi vào bẫy thanh khoản nếu xuất hiện những dấu hiệu sau:

• Lãi suất gần bằng 0 nhưng đầu tư vẫn ì ạch.
• Người dân và doanh nghiệp tích trữ tiền mặt thay vì mua trái phiếu hoặc cổ phiếu.
• Ngân hàng trung ương bơm thêm thanh khoản nhưng không kích thích được tăng trưởng tín dụng.
• Kỳ vọng lạm phát thấp hoặc giảm phát khiến tiêu dùng, đầu tư bị trì hoãn.

Ví dụ: 

• Từ đầu thập niên 1990, sau khi bong bóng bất động sản vỡ, nền kinh tế Nhật rơi vào suy thoái kéo dài.
• Ngân hàng Trung ương Nhật (BoJ) hạ lãi suất đến gần 0% hay còn gọi là "chính sách lãi suất zero"  nhưng không kích thích đầu tư hiệu quả.
• Dòng tiền không chảy vào sản xuất hoặc tiêu dùng, khiến kinh tế trì trệ suốt nhiều năm, được xem như một điển hình của bẫy thanh khoản.

>>> Xem thêm: Mất giá là gì? Mối liên hệ giữa mất giá và lạm phát trong nền kinh tế

Bẫy thanh khoản trong chứng khoán và hậu quả

Trong thị trường chứng khoán, bẫy thanh khoản thể hiện ở tình trạng thị trường gần như đóng băng:

• Nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu nhưng không bán ra vì giá quá thấp, lo thua lỗ.
• Người mua tiềm năng thì chần chừ vì kỳ vọng giá còn giảm tiếp.
• Thanh khoản giao dịch giảm mạnh, dẫn đến mất cân bằng cung cầu.

Hậu quả:

• Doanh nghiệp niêm yết khó huy động vốn mới qua phát hành cổ phiếu.
• Nhà đầu tư bị “kẹt vốn” trong các tài sản khó bán, mất cơ hội tái đầu tư.
• Thị trường tài chính trở nên kém sôi động, ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế nói chung.

>>> Xem thêm: Chỉ số DXY là gì? Ảnh hưởng của DXY đến thị trường tài chính hiện nay

Khái niệm bẫy thanh khoản

Cách phòng tránh và quản lý thanh khoản hiệu quả

Đối với đầu tư cá nhân

Quản lý thanh khoản là kỹ năng quan trọng để mỗi cá nhân giữ vững sự an toàn tài chính. Một số nguyên tắc cần áp dụng:

• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Không nên “bỏ hết trứng vào một giỏ”. Kết hợp giữa các tài sản thanh khoản cao (tiền mặt, vàng, cổ phiếu blue-chip) và tài sản dài hạn (bất động sản, trái phiếu) để vừa có tính ổn định vừa linh hoạt.
• Ưu tiên tài sản thanh khoản cao: Trong ngắn hạn, nên phân bổ một phần vốn vào những tài sản dễ dàng mua bán, đặc biệt trong bối cảnh thị trường biến động.
• Duy trì quỹ khẩn cấp: Thông thường nên dự phòng từ 3 - 6 tháng chi tiêu sinh hoạt dưới dạng tiền mặt hoặc tiền gửi ngắn hạn. Đây là “lá chắn” giúp đối phó với tình huống bất ngờ như mất việc, bệnh tật hay khủng hoảng tài chính.

>>>Xem thêm: Làm thế nào quản lý danh mục đầu tư chứng khoán hiệu quả?

Đối với doanh nghiệp

Thanh khoản đóng vai trò sống còn với doanh nghiệp, đặc biệt trong việc duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh. Một số biện pháp quản lý hiệu quả gồm:

• Quản lý dòng tiền chặt chẽ: Theo dõi thường xuyên dòng tiền vào ra, tránh tình trạng mất cân đối. Doanh nghiệp cần có kế hoạch thu chi rõ ràng và dự phòng chi phí khẩn cấp.
• Sử dụng vay ngắn hạn hợp lý: Tận dụng nguồn vốn ngắn hạn (như tín dụng ngân hàng, phát hành trái phiếu ngắn hạn) để bổ sung thanh khoản tạm thời, nhưng phải đảm bảo khả năng trả nợ.
• Dự báo tài chính: Lập kế hoạch dòng tiền cho từng giai đoạn, tính toán nhu cầu vốn lưu động, từ đó giảm rủi ro mất thanh khoản trong các giai đoạn thị trường khó khăn.

>>>Xem thêm: Room tín dụng là gì? Tác động khi nới room tín dụng ngân hàng

Đối với chính sách vĩ mô

Ở cấp độ quốc gia, quản lý thanh khoản là nhiệm vụ quan trọng của Ngân hàng Trung ương. Cơ quan này có vai trò điều tiết cung cầu tiền tệ để đảm bảo ổn định hệ thống tài chính.

• Bơm thanh khoản (Injecting Liquidity): Là việc Ngân hàng Trung ương cung cấp thêm tiền mặt vào hệ thống tài chính, giúp các ngân hàng thương mại có nguồn vốn dồi dào hơn để cho vay.
• Cung thanh khoản (Liquidity Supply): Chính là tổng lượng tiền mặt sẵn có trong nền kinh tế. Khi cung thanh khoản dồi dào, hệ thống tài chính hoạt động trơn tru, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Ví dụ: Trong giai đoạn biến động thị trường năm 2022, Ngân hàng Nhà nước đã liên tục bơm hàng chục nghìn tỷ đồng vào hệ thống thông qua kênh thị trường mở (OMO) để hỗ trợ thanh khoản cho các ngân hàng thương mại. Đây là minh chứng rõ ràng cho vai trò quan trọng của chính sách vĩ mô trong việc duy trì sự ổn định tài chính.

Cách phòng tránh và quản lý thanh khoản hiệu quả đối với từng đối tượng

Câu hỏi thường gặp

Tính thanh khoản của tài sản là gì?

Tính thanh khoản của tài sản là khả năng chuyển đổi tài sản đó thành tiền mặt trong thời gian ngắn mà không làm mất đi nhiều giá trị. Tài sản càng dễ bán và ít bị giảm giá khi bán thì càng có tính thanh khoản cao.

Tính thanh khoản của cổ phiếu là gì?

Tính thanh khoản của cổ phiếu phản ánh mức độ dễ dàng khi mua hoặc bán cổ phiếu đó trên thị trường chứng khoán. Cổ phiếu blue-chip của các công ty lớn thường có thanh khoản cao vì được nhiều nhà đầu tư quan tâm, trong khi cổ phiếu penny thường khó giao dịch hơn, thanh khoản thấp.

Tính thanh khoản của bất động sản là gì?

Thanh khoản trong bất động sản là khả năng chuyển nhượng, mua bán nhanh chóng mà không bị giảm giá nhiều. So với tiền mặt hay chứng khoán, bất động sản thường có thanh khoản thấp hơn vì giao dịch cần thời gian dài, chi phí lớn và phụ thuộc vào cung cầu thị trường.

Tài sản nào có tính thanh khoản cao nhất?

Tiền mặt được coi là tài sản có tính thanh khoản cao nhất vì có thể sử dụng ngay lập tức để chi tiêu, thanh toán hoặc đầu tư mà không cần qua bất kỳ bước chuyển đổi nào.

Vì sao tiền có tính thanh khoản cao nhất?

Tiền có tính thanh khoản cao nhất vì nó là phương tiện thanh toán trực tiếp trong nền kinh tế. Không giống như cổ phiếu hay bất động sản, tiền không cần bán hoặc trao đổi thêm để sử dụng.

Khi nào tài sản bị coi là mất thanh khoản?

Một tài sản bị coi là mất thanh khoản khi chủ sở hữu không thể bán được hoặc chỉ có thể bán với giá rất thấp so với giá trị thực. Ví dụ: cổ phiếu ít người giao dịch, bất động sản nằm ở khu vực khó bán, hay hàng tồn kho lỗi thời trong doanh nghiệp.

Trên đây là một số kiến thức cơ bản về thanh khoản là gì và cách hạn chế các rủi ro khi đầu tư. Để vận hành được doanh nghiệp và đưa ra các quyết định đầu tư đúng đắn, doanh nghiệp và cá nhân cần nắm rõ được các kiến thức tài chính trước khi bắt đầu tham gia vào một thị trường cụ thể. Theo dõi Tikop để cập nhật các kiến thức tài chính mới nhất nhé!