Hợp đồng hoán đổi SWAP là gì? Các loại hợp đồng hoán đổi phổ biến

SWAP là gì?

Khái niệm SWAP

Hợp đồng hoán đổi (SWAP) là một loại hợp đồng tài chính phái sinh mà hai bên thỏa thuận trao đổi các dòng tiền hoặc tài sản khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. 

Trong hợp đồng hoán đổi, các bên đồng ý trao đổi các luồng tiền hoặc chi trả khoản thanh toán định kỳ trong một khoảng thời gian cụ thể. Ngày định giá là ngày hợp đồng có hiệu lực và ngày đáo hạn là ngày kết thúc của hợp đồng. Các dòng tiền được trao đổi trong hợp đồng hoán đổi được gọi là nhánh và được tính bằng giá trị nguyên tắc danh nghĩa. Hợp đồng hoán đổi chỉ được thực hiện khi các bên đồng ý tự nguyện và bình đẳng, không có sự ép buộc từ bên nào.

Lưu ý rằng hợp đồng hoán đổi không được sử dụng để mua bán trực tiếp trên thị trường mở, mà chỉ được thực hiện thông qua thoả thuận trực tiếp giữa hai bên tham gia.

>> Xem thêm: Chứng khoán nợ là gì? Phân biệt chứng khoán nợ và chứng khoán vốn

Tìm hiểu về hợp đồng hoán đổi SWAP là gì?

Ví dụ về hợp đồng hoán đổi (SWAP)

Bên A: Bạn có một khoản vay 1 tỷ VNĐ với lãi suất cố định là 8% hàng năm. Mỗi năm, bạn phải trả 80 triệu VNĐ cho bên cho vay.

Bên B: Bên thứ hai đồng ý tham gia hợp đồng hoán đổi lãi suất với bạn.

Trong hợp đồng này:

Bạn và bên thứ hai thỏa thuận trao đổi các khoản thanh toán lãi suất hàng năm. Bạn sẽ trả cho bên thứ hai một khoản lãi suất cố định là 8% hàng năm trên 1 tỷ VNĐ (tổng cộng 80 triệu VNĐ/năm).

Bên thứ hai sẽ trả cho bạn một khoản lãi suất thả nổi dựa trên một chỉ số như lãi suất trên thị trường tương lai (VFMVN30) cộng thêm một khoản phí nhất định.

Nếu lãi suất thả nổi thấp hơn 8%, bạn sẽ nhận được khoản thanh toán từ bên thứ hai để bù đắp sự chênh lệch. Ngược lại, nếu lãi suất thả nổi cao hơn 8%, bạn sẽ trả cho bên thứ hai để bù đắp sự chênh lệch.

Như vậy, thông qua hợp đồng hoán đổi lãi suất, bạn có thể giảm rủi ro về biến động của lãi suất và giảm chi phí lãi suất hàng tháng.

>> Xem thêm: Chứng khoán cơ sở là gì? Phân biệt chứng khoán cơ sở và phái sinh

Tìm hiểu về hợp đồng hoán đổi SWAP là gì

Các loại hợp đồng hoán đổi phổ biến hiện nay

Hợp đồng hoán đổi tiền tệ (Currency swap contract)

Hợp đồng hoán đổi tiền tệ là một loại hợp đồng trao đổi tiền tệ giữa các bên. Trong hợp đồng này, các bên tham gia sẽ trao đổi số tiền gốc và lãi cố định của một khoản vay để nhận lại số tiền gốc và lãi cố định tương ứng của một khoản vay trong một đồng tiền khác.

Ví dụ: Bên A có một khoản vay trong đồng tiền USD với lãi suất cố định. Bên B có một khoản vay trong đồng tiền EUR với lãi suất cố định.

Hai bên sẽ thực hiện hợp đồng hoán đổi tiền tệ như sau:

Bên A sẽ trao đổi số tiền gốc và lãi cố định của khoản vay USD để nhận lại số tiền gốc và lãi cố định tương ứng của một khoản vay EUR.

Bên B sẽ trao đổi số tiền gốc và lãi cố định của khoản vay EUR để nhận lại số tiền gốc và lãi cố định tương ứng của một khoản vay USD.

>> Xem thêm: Đáo hạn phái sinh là gì? Những lưu ý trong ngày đáo hạn phái sinh

Hợp đồng hoán đổi tiền tệ thường kết hợp với hợp đồng hoán đổi lãi suất để quản lý rủi ro, tối ưu hóa lợi nhuận

Hợp đồng hoán đổi lãi suất (Interest rate swap contract)

Hợp đồng hoán đổi lãi suất là một loại hợp đồng phái sinh, trong đó hai bên trao đổi dòng tiền mặt dựa trên sự thay đổi của lãi suất. Loại hợp đồng này thường được sử dụng để quản lý tài sản hoặc nợ cố định, hoặc để đầu cơ kiếm lợi từ sự biến động của lãi suất.

Trong một hợp đồng hoán đổi lãi suất:

• Một bên trả một mức lãi suất cố định cho bên kia, trong khi nhận lại một lãi suất thả nổi (thường dựa trên một lãi suất tham chiếu).
• Một bên nhận lãi suất cố định từ bên kia và trả lại một lãi suất thả nổi.

>> Xem thêm: Chứng khoán phái sinh là gì? 10 lưu ý về chứng khoán phái sinh

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa (Commodity swap contract)

Hợp đồng hoán đổi hàng hóa là loại hợp đồng mà hai bên thỏa thuận về giá cả thỏa thuận của một loại hàng hóa cụ thể, đổi lấy giá cả cố định trong một khoảng thời gian nhất định.

• Người sử dụng: Người sử dụng muốn đảm bảo giá cả của hàng hóa ở mức tối đa và đồng ý trả cho tổ chức tài chính một mức giá cố định. Đổi lại, người sử dụng sẽ nhận được các khoản thanh toán dựa trên giá cả thị trường cho các loại hàng hóa liên quan.
• Người sản xuất: Người sản xuất muốn cố định thu nhập và đồng ý trả giá theo giá thị trường cho tổ chức tài chính để nhận được các khoản thanh toán cố định cho hàng hóa của mình.

Hai bên thỏa thuận trao đổi dòng tiền này vào ngày đáo hạn dựa trên các điều kiện đã thỏa thuận trước đó

Hợp đồng hoán đổi chứng khoán vốn (Equity swap contract)

Hợp đồng hoán đổi chứng khoán vốn là 1 loại hợp đồng hoán đổi trong đó dòng tiền được thỏa thuận để trao đổi giữa hai bên vào một ngày xác định trong tương lai. Hợp đồng hoán đổi chứng khoán vốn thường được sử dụng để quản lý rủi ro và tối ưu hóa lợi ích từ biến động của thị trường tài chính và giá cả chứng khoán. Bao gồm 2 loại dòng tiền chính:

• Dòng tiền thả nổi liên quan đến lãi suất Libor: Loại lãi suất thường được sử dụng làm cơ sở để xác định lãi suất trên thị trường tài chính.

• Dòng tiền từ cổ phiếu hoặc chỉ số thị trường: Dòng tiền phát sinh từ sự thay đổi trong giá cả của cổ phiếu hoặc chỉ số thị trường.

>> Xem thêm: Hàng hóa phái sinh là gì? Những cách đầu tư hàng hóa phái sinh an toàn

Hợp đồng hoán đổi tín dụng (Credit swap contract)

Hợp đồng hoán đổi tín dụng là một loại hợp đồng phái sinh tín dụng, trong đó, bên mua đồng ý thanh toán một khoản tiền định kỳ cho bên bán và nhận được khoản bồi thường nếu công cụ tài chính cơ sở gặp khó khăn trong việc thanh toán nợ.

Ví dụ : Một nhà đầu tư ký hợp đồng hoán đổi tín dụng từ ngân hàng Citi Bank, với tổ chức tham chiếu là AIG. Nhà đầu tư sẽ phải trả một khoản phí định kỳ cho Citi Bank. Nếu AIG gặp khó khăn trong việc thanh toán các khoản nợ, như chậm trả lãi suất hoặc không trả nợ, nhà đầu tư sẽ nhận được khoản bồi thường từ Citi Bank và hợp đồng hoán đổi tín dụng sẽ kết thúc. Việc ký hợp đồng hoán đổi có 2 mục đích chính:

• Phòng ngừa rủi ro: Nhà đầu tư sở hữu nợ của AIG sử dụng hợp đồng này để bảo vệ khỏi rủi ro mất thanh toán của AIG.

• Đầu cơ: Nhà đầu tư không cần sở hữu nợ của AIG cũng có thể mua hợp đồng này để đánh cược về khả năng mất thanh toán của AIG để kiếm lợi nhuận hoặc phòng ngừa rủi ro cho các khoản đầu tư khác.

Các bên có thể bảo vệ, tận dụng các biến động giá để đạt mục tiêu tài chính của mình

Đặc điểm của SWAP (hợp đồng hoán đổi)

Các đặc điểm của hợp đồng hoán đổi:

• Sự tham gia của định chế tài chính trung gian: Thường có một tổ chức kinh doanh hợp đồng hoán đổi, tức là một tổ chức trung gian hoặc ngân hàng giao dịch hợp đồng hoán đổi, đứng giữa và kết nối hai bên sử dụng cuối cùng.
• Thanh toán các luồng tiền: Các bên tham gia hợp đồng hoán đổi tiến hành thanh toán các luồng tiền dựa trên biến động của một tham số nhất định như lãi suất, tỷ giá hối đoái, mức sinh lời cổ phiếu hoặc giá hàng hóa. Các luồng tiền thanh toán này thường được thực hiện bằng cùng một loại tiền tệ và thường chỉ trao đổi luồng tiền ròng.
• Giá trị bằng không (0): Nếu không có vi phạm hợp đồng, các bên không thực hiện nghĩa vụ thanh toán tiền mặt cho nhau và giá trị hợp đồng là 0.
• Giao dịch trên thị trường tập trung (OTC): Hợp đồng hoán đổi chỉ được giao dịch trên thị trường tập trung, các bên ký kết đều hiểu rõ về nhau.
• Tránh rủi ro tài chính liên quan đến tỷ giá và chênh lệch giá: Hợp đồng giúp các bên tránh rủi ro tài chính do biến động tỷ giá và chênh lệch giá mua – bán, đồng thời giúp họ đạt được ngoại tệ và tỷ giá mà không cần phải giao dịch mua bán qua ngân hàng.

Hợp đồng hoán đổi giúp bảo vệ khỏi những biến động không mong muốn của thị trường

Mục đích, cơ chế giao dịch của SWAP

Mục đích

Hợp đồng hoán đổi được sử dụng để phòng ngừa rủi ro tài chính do biến động của thị trường về lãi suất, tỷ giá, giá cổ phiếu, và các yếu tố khác, nhằm hưởng ưu đãi dành cho các công ty trong nước. Khác biệt với hợp đồng kì hạn và tương lai, hợp đồng hoán đổi thường được dùng để phòng ngừa rủi ro trong dài hạn, thường trên 2 năm.

Cơ chế giao dịch

Hợp đồng hoán đổi thường được giao dịch bên ngoài các thị trường tập trung và có sự tham gia của các bên trung gian. Các tổ chức này đóng vai trò kết nối hai bên sử dụng cuối cùng và là các đối tác của hợp đồng, hưởng lợi từ sự chênh lệch giữa giá chào mua và giá chào bán để xác định về luồng tiền của hợp đồng. Giải pháp cho các chủ thể tham gia hợp đồng hoán đổi thoát ra khỏi hợp đồng này thường thông qua sự thỏa thuận hợp tác song phương để hủy bỏ hợp đồng hoặc chuyển nhượng ủy quyền cho một bên thứ ba, với sự đồng ý của phía đối tác.

>> Xem thêm: Hợp đồng tương lai là gì? Ví dụ về hợp đồng tương lai đầy đủ

Ưu điểm, nhược điểm của hợp đồng hoán đổi

Ưu điểm

• Phòng ngừa rủi ro: Hợp đồng hoán đổi giúp phòng ngừa rủi ro về tỷ giá hoàn toàn khi có sự chắc chắn về dòng tiền trong tương lai. Cả khách hàng và ngân hàng đều hưởng lợi từ việc này. Khách hàng có thể thỏa mãn nhu cầu ngoại tệ và nội tệ ở thời điểm hiện tại cũng như vào ngày đáo hạn.

• Lợi ích cho ngân hàng: Ngân hàng đáp ứng được nhu cầu của khách hàng, từ đó nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu của mình. Đồng thời, ngân hàng cũng có thể kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá mua và bán ngoại tệ.

• Kết hợp giữa giao dịch giao ngay và giao dịch kỳ hạn: Giao dịch hoán đổi giải quyết được nhược điểm của cả hợp đồng giao ngay và hợp đồng kỳ hạn. Khách hàng có thể thỏa mãn nhu cầu ngoại tệ của mình ở cả thời điểm hiện tại và tương lai.

SWAP là công cụ đầu cơ hay tạo ra lợi nhuận từ sự biến động của giá cả hoặc lãi suất

Nhược điểm

• Bắt buộc thực hiện: Hợp đồng hoán đổi yêu cầu các bên phải thực hiện khi đáo hạn, bất kể tỷ giá trên thị trường giao ngay lúc đó. Điều này có thể bảo vệ khách hàng khỏi rủi ro ngoại hối, nhưng cũng có thể đánh mất cơ hội kinh doanh nếu tỷ giá biến động ngược lại dự đoán của họ.

• Chỉ quan tâm đến hai thời điểm: Hợp đồng hoán đổi chỉ quan tâm đến tỷ giá ở thời điểm hiệu lực và đáo hạn, không xem xét sự biến động giữa hai thời điểm này. Điều này giới hạn khả năng của nó là công cụ bảo hiểm rủi ro, thích hợp hơn cho nhu cầu bảo hiểm rủi ro hơn là kinh doanh hoặc đầu cơ.

Chính nhược điểm này khiến cho hợp đồng hoán đổi chỉ có thể là công cụ bảo hiểm rủi ro và thích hợp với nhu cầu bảo hiểm rủi ro của khách hàng hơn là nhu cầu kinh doanh hoặc đầu cơ kiếm lời từ biến động tỷ giá. Để bổ sung cho hạn chế này, ngân hàng phát triển thêm một loại công cụ khác, đó là hợp đồng giao sau.

>> Xem thêm: Hợp đồng kinh tế là gì? Đặc điểm và nội dung trên hợp đồng kinh tế

Những câu hỏi thường gặp

SWAP là viết tắt của từ gì?

SWAP không phải từ viết tắt, được hiểu là hợp đồng hoán đổi tài chính.

Phí SWAP là gì?

Phí SWAP là một khoản phí được tính trong hợp đồng hoán đổi (SWAP). Phí này thường được tính dựa trên lãi suất tham chiếu và chênh lệch lãi suất giữa hai loại tài sản được hoán đổi. 

Hợp đồng hoán đổi giúp các tổ chức giảm thiểu rủi ro tài chính

Có mấy loại hợp đồng hoán đổi?

Hiện nay, trên thị trường có 5 loại hợp đồng hoán đổi chính gồm:

• Hợp đồng hoán đổi lãi suất
• Hợp đồng hoán đổi tiền tệ
• Hợp đồng hoán đổi tín dụng
• Hợp đồng hoán đổi hàng hóa
• Hợp đồng hoán đổi chứng khoán vốn

Như vậy, hợp đồng hoán đổi SWAP là một công cụ tài chính quan trọng giúp các tổ chức quản lý và giảm thiểu rủi ro tài chính. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về khái niệm hợp đồng hoán đổi là gì và các loại hợp đồng phổ biến. Đừng quên theo dõi kiến thức chứng khoán để đồng hành cùng Tikop để khám phá thêm về các chủ đề tài chính thú vị.