Bản vị vàng là gì?
Bản vị vàng (hay chế độ bản vị vàng) là chế độ tiền tệ mà ở đó giá trị tiền của quốc gia được đảm bảo bởi vàng. Các quốc gia sẽ có quy định về tỷ giá quy đổi giữa tiền giấy và vàng. Số lượng tiền được in ra phụ thuộc vào lượng vàng quốc gia đó nắm giữ.
Chế độ bản vị vàng tiếng Anh là Gold Standard.
Lấy ví dụ về bản vị vàng, giả sử 1 ounce vàng = 20 đô la Mỹ và 1 ounce vàng = 10 bảng Anh. Từ đó, ta có thể xác định được tỷ giá hối đoái của 2 đồng tiền là 2 đô la Mỹ = 1 bảng Anh. Và nếu bạn có 20 bảng Anh, bạn có thể đổi được 2 ounce vàng.
>> Xem thêm: Các loại vàng trên thị trường: Phân biệt vàng 9999, vàng tây, vàng non
Bản vị vàng còn được gọi là bản vị tiền vàng, kim bản vị
Đặc điểm của chế độ bản vị vàng trong quá khứ
Chế độ bản vị vàng có những đặc điểm nổi bật như:
Giá trị của tiền giấy được bảo đảm bởi giá trị của vàng.
Từng quốc gia có quy định về việc quy đổi giá của đồng nội tệ thành vàng.
Tự do trao đổi, mua bán vàng giữa các quốc gia với nhau.
Lạm phát vẫn xảy ra trong chế độ bản vị vàng nếu giá tăng nhanh vượt lượng vàng hiện có.
Ngân hàng phát hành tiền xu sẽ được hỗ trợ bằng vàng.
Không hạn chế hay giới hạn lượng vàng được mua.
Các hình thức của bản vị vàng
Bản vị tiền vàng
Bản vị tiền vàng (tiếng Anh là Gold Specie Standard hoặc Gold Coin Standard) là hình thức nguyên thủy của bản vị vàng, nơi mà vàng trực tiếp tham gia vào lưu thông dưới hình thức đúc vàng thành tiền xu. Đặc điểm của hình thức này là tiền xu vàng và tiền giấy có thể tự do chuyển đổi với nhau theo tỷ giá cố định. Bên cạnh đó, vàng cũng được tự do xuất nhập khẩu giữa các quốc gia.
Bản vị tiền vàng được áp dụng từ thế kỷ 19. Ưu điểm của hình thức này là mang lại tính ổn định do đồng tiền được bảo chứng bằng vàng. Tuy nhiên, chế độ này cần rất nhiều vàng để có thể duy trì hoạt động của hệ thống tiền tệ.
Bản vị vàng thỏi
Bảng vị vàng thỏi (tiếng Anh là Gold Bullion Standard) xuất hiện sau bản vị tiền vàng, khi mà vàng không còn đủ để đúc thành tiền lưu thông. Lúc này, vàng chỉ đúc thành thỏi và lưu trữ trong ngân hàng. Người dân có thể dùng tiền để đổi vàng thỏi.
Bản vị vàng thỏi được áp dụng từ những năm 1925. Ưu điểm của bản vị vàng thỏi là vẫn giữ tính ổn định của tỷ giá mà không cần quá nhiều vàng lưu thông. Nhược điểm của hình thức này là gây khó khăn cho người dân trong việc chuyển đổi tiền giấy sang vàng.
>> Xem thêm: Vàng thỏi 9999 giá bao nhiêu? Cập nhật giá vàng thỏi hiện nay
Bản vị hối đoái vàng
Bản vị hối đoái vàng (tiếng Anh là Gold Exchange Standard) là hình thức mà tiền giấy không còn trực tiếp chuyển đổi ra vàng như trước nữa. Chỉ có tiền của một số quốc gia trung tâm (như đô la Mỹ) mới có thể tự do chuyển đổi trực tiếp sang vàng. Các quốc gia khác khi muốn đổi tiền giấy ra vàng phải đổi tiền ra ngoại tệ của các quốc gia trung tâm này.
Bảng vị hối đoái vàng được dùng sau thế chiến thứ I, khoảng năm 1944. Ưu điểm của hình thức này là tiết kiệm vàng tối đa cho các quốc gia. Nhược điểm là sẽ phải chịu phụ thuộc vào chính sách tiền tệ của các quốc gia trung tâm.
>> Xem thêm: 1 Bảng Anh bằng bao nhiêu tiền Việt Nam? Cập nhật tỷ giá GBP/VND
| Bản vị tiền vàng | Bản vị vàng thỏi | Bảng vị hối đoái vàng | |
| Đặc điểm | Vàng trực tiếp tham gia vào lưu thông dưới hình thức đúc vàng thành tiền xu, tiền xu vàng và tiền giấy có thể tự do chuyển đổi với nhau theo tỷ giá cố định | Vàng chỉ đúc thành thỏi và lưu trữ trong ngân hàng, người dân có thể dùng tiền để đổi vàng thỏi | Chỉ có tiền của một số quốc gia trung tâm có dự trữ vàng lớn, mới có thể tự do chuyển đổi trực tiếp sang vàng |
| Ưu điểm | Mang lại tính ổn định do đồng tiền được bảo chứng bằng vàng | Giữ tính ổn định của tỷ giá mà không cần quá nhiều vàng lưu thông | Tiết kiệm vàng tối đa cho các quốc gia |
| Nhược điểm | Cần rất nhiều vàng để có thể duy trì hoạt động | Gây khó khăn cho người dân trong việc chuyển đổi tiền giấy sang vàng | Ccác nước phải chịu phụ thuộc vào chính sách tiền tệ của các quốc gia trung tâm |
| Thời gian áp dụng | Từ thế kỷ 19 | Từ những năm 1925 | Từ năm 1944 |
Có 3 hình thức của bản vị vàng
Ưu điểm và nhược điểm của chế độ bản vị vàng
Ưu điểm
Hạn chế lạm phát: Khi giá trị của tiền tệ được quy định bởi vàng, chính phủ sẽ bị hạn chế quyền in thêm tiền vì bị phụ thuộc vào lượng vàng sở hữu, qua đó giảm tình trạng các quốc gia in quá nhiều tiền, giảm nguy cơ lạm phát.
Ổn định giá trị tiền tệ: Giá trị hàng hoá xuất nhập khẩu không bị dao động theo sự thay đổi của cung cầu tiền tệ hay các yếu tố kinh tế, chính trị - xã hội khác nhờ tỷ giá hối đoái cố định.
Tăng cường niềm tin vào hệ thống tiền tệ: Bản vị vàng là hệ thống tiền tệ chung của nhiều quốc gia, đảm bảo sự thuận lợi cho việc giao dịch quốc tế, trao đổi hàng hóa và duy trì sự ổn định của tỷ giá hối đoái.
Nhược điểm
Phụ thuộc vào nguồn cung vàng: Vàng là tài nguyên hữu hạn, khi nhu cầu vàng tăng cao lớn hơn cung vàng sẽ khiến giá vàng tăng nhanh chóng.
Giới hạn khả năng điều chỉnh chính sách tiền tệ: Khả năng và tài nguyên khai thác vàng mỗi quốc gia khác nhau, những quốc gia có nhiều vàng sẽ có lợi thế hơn trong việc điều chỉnh chính sách tiền tệ. Các quốc gia có ít vàng sẽ phải chịu phụ thuộc, gây ra sự chênh lệch về thương mại, tài chính.
Khó khăn trong việc đối phó với khủng hoảng kinh tế: Các ngân hàng trung ương không thể tăng cung tiền để kích thích nền kinh tế trong trường hợp kinh tế gặp khủng hoảng mà phải tuân theo quy luật của vàng. Điều này có thể dẫn đến tình trạng suy thoái kinh tế kéo dài.
Ưu điểm và nhược điểm của chế độ bản vị vàng
Lịch sử hình thành bản vị vàng
Sự phát triển và áp dụng tại các quốc gia
Lịch sử hình thành và sự sụp đổ của bản vị vàng là một quá trình kéo dài từ thế kỷ 19 đến thế kỷ 20, trong đó các nước trên thế giới từ bỏ việc sử dụng vàng làm tiêu chuẩn cho tiền tệ của họ. Các sự kiện quan trọng trong quá trình này bao gồm:
Năm 1821: Anh là đất nước đầu tiên sử dụng chế độ bản vị vàng và lan dần ra khắp châu Âu.
Năm 1834: Mỹ áp dụng chế độ bản vị vàng.
Năm 1871: Đức chuyển sang tiêu chuẩn vàng, tạo ra một áp lực cạnh tranh cho các nước khác theo sau.
Năm 1914 - 1944: Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ 2 bùng nổ, buộc các nước châu Âu phải ngừng chuyển đổi tiền giấy thành vàng để tài trợ cho chiến tranh.
Năm 1944: Hội nghị Bretton Woods thiết lập một hệ thống tiền tệ mới, trong đó đô la Mỹ được liên kết với vàng và các ngoại tệ khác được liên kết với đô la Mỹ. Tức là đồng tiền trên thế giới được bảo trợ bởi đồng đô la và đồng đô la được bảo trợ bởi vàng.
Nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của chế độ bản vị vàng
Năm 1944, với sự xuất hiện của bản vị hối đoái vàng, tiền của các quốc gia không còn có thể trực tiếp chuyển đổi thành vàng mà phải phụ thuộc vào các quốc gia trung tâm. Đô la Mỹ được chọn để liên kết với vàng và các ngoại tệ khác liên kết với đô la Mỹ. Điều này có nghĩa là, các quốc gia muốn đổi tiền của mình sang vàng thì phải đổi sang đồng đô la Mỹ.
Vì quá hao tốn trong chiến tranh, Mỹ đã in thêm nhiều tiền, vượt quá dự trữ vàng của quốc gia. Khi các quốc gia châu Âu nhận ra điều đó, họ đã dùng số đô la mà mình nắm giữ, yêu cầu Mỹ đổi sang vàng, dẫn đến số lượng đô la bị trả về Mỹ nhiều hơn gấp 12 lần số vàng họ đang dự trữ.
Năm 1971, tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố loại bỏ chế độ bản vị vàng ra khỏi đồng đô la.
Năm 1973, Mỹ và các quốc gia khác đồng ý thả nổi tỷ giá hối đoái và bản vị vàng cũng sụp đổ từ đó.
>> Xem thêm: 100 đô là bao nhiêu tiền Việt hôm nay? Cập nhật tỷ giá mới nhất
Hệ thống Bretton Woods và việc chuyển sang tiền pháp định
Hệ thống Bretton Woods là một dạng bản vị hối đoái vàng với đồng Đô la Mỹ đóng vai trò trung tâm, ra đời vào năm 1944. Mỹ cam kết neo giá trị đồng đô la Mỹ theo tỷ giá 35 USD = 1 ounce vàng. Bất kỳ quốc gia nào có dự trữ đô la Mỹ đều có thể đổi sang vàng tại Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (FED).
Năm 1971, khi hệ thống Bretton Woods sụp đổ, các quốc gia dần chuyển sang hệ thống tiền pháp định. Lúc này, đồng tiền không còn được neo vào vàng hay một loại hàng hóa nào mà được quyết định bởi cung cầu trên thị trường ngoại hối và chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương.
>>> Đọc ngay: Vàng nào đắt nhất Việt Nam và trên thế giới? Nên tích trữ không?
Bản vị vàng được sử dụng phổ biến ở thế kỷ 19
Hệ quả của việc từ bỏ bản vị vàng
Một số hệ quả của việc từ bỏ bản vị vàng:
- Ảnh hưởng đến lạm phát: Từ bỏ bản vị vàng làm tăng nguy cơ lạm phát do ngân hàng trung ương có thể tăng cung tiền theo ý muốn. Tuy nhiên, khi biết điều tiết, hệ thống tiền pháp định cho phép duy trì lạm phát ở tỷ lệ ổn định để bôi trơn nền kinh tế.
- Ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái: Giá trị của đồng tiền được xác định bởi nhiều yếu tố như cung cầu thị trường ngoại hối, lạm phát, lãi suất, GDP, ổn định chính trị, cán cân thương mại,... dẫn đến tỷ giá hối đoái biến động liên tục. Điều này tạo ra rủi ro cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và đầu tư quốc tế.
- Các biện pháp thích nghi của các quốc gia: Việc từ bỏ bản vị vàng chuyển sang hệ thống tiền pháp định đòi hỏi các quốc gia phải tăng cường giám sát và phân tích kinh tế, thay đổi dự trữ ngoại hối và có các chế độ phù hợp với tình hình kinh tế quốc gia tại từng thời điểm.
>>> Đọc thêm: Sàn giao dịch vàng là gì? Các sàn giao dịch vàng hợp pháp
Câu hỏi thường gặp
Bản vị vàng ra đời khi nào?
Bản vị vàng ra đời vào cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19. Quốc gia đầu tiên áp dụng bản vị vàng là Anh, sau đó lan rộng ra khắp châu Âu.
Chế độ bản vị vàng kết thúc khi nào?
Chế độ bản vị vàng kéo dài tới năm 1971 và chính thức chấm dứt năm 1973.
Tại sao chế độ bản vị vàng sụp đổ?
Chế độ bản vị vàng đã sụp đổ do nhiều nguyên nhân:
- Các quốc gia nhận ra việc ràng buộc vàng với tiền tệ là không cần thiết vì điều này gây hại cho sự phát triển của nền kinh tế thế giới.
- Bản vị vàng hối đoái gây tình trạng lạm phát, thất nghiệp tràn lan tại nhiều quốc gia trên thế giới.
- Sự phát triển của các hệ thống tài chính quốc nội khiến các quốc gia ít phụ thuộc vào vàng và có thể sử dụng các công cụ khác để điều tiết nền kinh tế.
Những yếu tố trên đã dẫn đến sự mất niềm tin vào chế độ bản vị vàng và dẫn tới sự rời bỏ của nhiều quốc gia. Năm 1971, Hoa Kỳ ngừng chuyển đổi đô la thành vàng và tới năm 1973 chế độ bản vị vàng chính thức sụp đổ.
Đạo luật bản vị vàng là gì?
Đạo luật bản vị vàng ra đời năm 1900 tại Hoa Kỳ, là đạo luật đặt vàng trở thành bản vị để đảm bảo cho tiền giấy. Đạo luật này ấn định giá đồng USD tại mức 8/10 gren vàng 90 (vàng có độ tinh khiết là 90%).
Chế độ bản vị vàng hối đoái là gì?
Chế độ bản vị vàng hối đoái là chế độ quy định tiền giấy không được trực tiếp chuyển đổi thành vàng. Chỉ có tiền của một số quốc gia trung tâm (như đô la Mỹ) mới có thể tự do chuyển đổi trực tiếp sang vàng. Các quốc gia khác muốn đổi tiền giấy ra vàng phải dùng ngoại tệ của các quốc gia trung tâm.
Hy vọng bài viết đã giúp bạn nắm rõ những thông tin liên quan tới bản vị vàng. Để biết thêm những Kiến thức tài chính bổ ích, đừng quên theo dõi Tikop nhé!
Tải ứng dụng 
