Tỷ suất lợi nhuận là gì? Cách tính, ý nghĩa trong kinh doanh hiện nay

Tỷ suất lợi nhuận là gì?

Khái niệm về tỷ suất lợi nhuận

Tỷ suất lợi nhuận (Profit Margin) là chỉ số thể hiện mức độ sinh lời của doanh nghiệp, cho biết doanh nghiệp thu được bao nhiêu đồng lợi nhuận trên mỗi đồng doanh thu, vốn đầu tư hoặc tài sản đã sử dụng. Đây là một trong những thước đo quan trọng nhất để đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh và khả năng tối ưu hóa nguồn lực tài chính.

Chẳng hạn, nếu doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu là 5%, điều đó có nghĩa là cứ mỗi 100 đồng doanh thu tạo ra sẽ mang về 5 đồng lợi nhuận sau khi trừ mọi chi phí liên quan. Tỷ suất càng cao, chứng tỏ doanh nghiệp hoạt động hiệu quả, kiểm soát chi phí tốt và có tiềm năng tài chính vững mạnh.

Ý nghĩa

Tỷ suất lợi nhuận phản ánh trực tiếp khả năng sinh lời từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

• Khi tỷ suất lợi nhuận dương (Profit margin > 0), điều đó có nghĩa doanh nghiệp đang có lãi, tức là tổng lợi nhuận thu được lớn hơn chi phí bỏ ra. Giá trị tỷ suất càng cao thì doanh nghiệp càng tạo ra nhiều lợi nhuận từ doanh thu, vốn hoặc tài sản sử dụng, thể hiện hiệu quả kinh doanh tốt.
• Khi tỷ suất lợi nhuận âm (Profit margin <0), doanh nghiệp đang chịu thua lỗ, tức lợi nhuận không đủ bù đắp chi phí. Đây là dấu hiệu cho thấy hoạt động kinh doanh chưa hiệu quả, cần được xem xét và điều chỉnh để tránh ảnh hưởng xấu đến sự phát triển lâu dài.

Vai trò của tỷ suất lợi nhuận trong hoạt động kinh doanh

Tỷ suất lợi nhuận không chỉ là một chỉ số kế toán đơn thuần, mà còn là công cụ quan trọng phản ánh hiệu quả và sức khỏe tài chính tổng thể của doanh nghiệp.

• Đánh giá hiệu suất tài chính: Tỷ suất lợi nhuận giúp doanh nghiệp đánh giá mức độ hiệu quả trong việc tạo ra lợi nhuận từ doanh thu hoặc vốn đầu tư. Qua đó, ban lãnh đạo có thể phân tích chiến lược định giá, khả năng kiểm soát chi phí và hiệu quả vận hành để điều chỉnh kịp thời nhằm tối ưu hóa lợi nhuận.
• Đánh giá hiệu quả đầu tư: Đối với nhà đầu tư, tỷ suất lợi nhuận là chỉ số then chốt để đánh giá mức độ sinh lời và tiềm ẩn rủi ro của một khoản đầu tư. Việc so sánh tỷ suất giữa các doanh nghiệp cùng ngành giúp họ lựa chọn nơi "rót vốn" hiệu quả nhất. Ngoài ra, chỉ số này còn cho thấy các giai đoạn kinh doanh sinh lời hoặc thua lỗ, từ đó hỗ trợ ra quyết định kịp thời.
• Theo dõi và đánh giá quản lý: Đây chính là công cụ quan trọng để nhà đầu tư đánh giá tình hình doanh nghiệp từ đó đưa ra chiến lược cải thiện sản phẩm, dịch vụ. Tỷ suất lợi nhuận là cơ sở để ban lãnh đạo và các nhà đầu tư đánh giá năng lực điều hành doanh nghiệp. Nếu tỷ suất duy trì ở mức cao hoặc có xu hướng tăng trưởng đều, điều đó phản ánh một hệ thống quản lý hiệu quả. Ngược lại, tỷ suất suy giảm có thể là dấu hiệu cần rà soát chiến lược kinh doanh hoặc cơ cấu chi phí.
• Khẳng định vị thế và thu hút đầu tư: Doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận cao thường được đánh giá là hoạt động hiệu quả và có tiềm năng tăng trưởng bền vững. Điều này góp phần củng cố uy tín trên thị trường, nâng cao vị thế cạnh tranh và thu hút nguồn vốn từ các nhà đầu tư chiến lược.

Vai trò của tỷ suất lợi nhuận trong hoạt động kinh doanh

Tỷ suất lợi nhuận trong tiếng Anh là gì?

Tỷ suất lợi nhuận trong tiếng Anh là Profit Margin.

Các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận

Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến tỷ suất lợi nhuận của một doanh nghiệp như sau:

• Tỷ suất giá trị thặng dư: Đây là tỷ lệ giữa lợi nhuận sau thuế và tài sản ròng. Tỷ suất này phản ánh khả năng tạo ra giá trị gia tăng từ chính nguồn lực sở hữu của doanh nghiệp. Khi tỷ suất giá trị thặng dư cao, điều đó cho thấy doanh nghiệp đang sử dụng vốn hiệu quả để tối đa hóa lợi nhuận.
• Tiết kiệm tư bản bất biến: Tư bản bất biến bao gồm các khoản đầu tư vào máy móc, thiết bị, nhà xưởng - những tài sản không thay đổi trong ngắn hạn. Khi giá trị thặng dư và tư bản khả biến giữ nguyên, việc gia tăng đầu tư vào tư bản bất biến có thể khiến tỷ suất lợi nhuận suy giảm, do chi phí khấu hao và hao mòn tài sản tăng lên.
• Tốc độ chu chuyển của tư bản: Tốc độ chu chuyển của tư bản (vốn lưu động) càng nhanh thì khả năng tạo ra lợi nhuận trong một chu kỳ kinh doanh càng lớn. Một doanh nghiệp có dòng tiền luân chuyển hiệu quả sẽ cải thiện đáng kể tỷ suất lợi nhuận, nhờ rút ngắn thời gian thu hồi vốn và tối ưu hóa quá trình tái đầu tư.
• Cấu tạo hữu cơ của tư bản: Đây là tỷ lệ giữa tư bản bất biến và tư bản khả biến trong tổng tài sản doanh nghiệp. Nếu cấu trúc này thiên về tài sản cố định (tức là cấu tạo hữu cơ cao), trong khi tỷ suất giá trị thặng dư không đổi, thì tỷ suất lợi nhuận có xu hướng giảm. Ngược lại, một cấu trúc cân bằng hoặc nghiêng về tư bản khả biến sẽ hỗ trợ cải thiện lợi nhuận hiệu quả hơn.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận chi tiết

Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (ROS)

Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (ROS - Return On Sales) đo lường khả năng của doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận từ hoạt động bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ. ROS thể hiện doanh nghiệp thu được bao nhiêu đồng lợi nhuận trên mỗi đồng doanh thu.

Công thức tính:

• Lợi nhuận sau thuế (LNST): Số tiền thu được sau khi trừ đi tất cả các chi phí và thuế.
• Doanh thu: Tổng số tiền thu được từ việc bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ.

Ví dụ, nếu doanh nghiệp có LNST là 100 triệu đồng và doanh thu là 500 triệu đồng, thì ROS = (100 triệu / 500 triệu) x 100% = 20%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu

Tỷ suất lợi nhuận trên vốn (ROE)

Tỷ suất lợi nhuận trên vốn (ROE - Return on Equity) đánh giá hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp, cho biết với một đồng vốn bỏ ra, doanh nghiệp thu về bao nhiêu đồng lợi nhuận.

Công thức tính:

• Lợi nhuận sau thuế (LNST): Số tiền thu được sau khi trừ đi tất cả các chi phí và thuế.
• Vốn chủ sở hữu: tổng số vốn mà chủ sở hữu đầu tư vào doanh nghiệp.

Ví dụ, nếu LNST là 200 triệu đồng và vốn chủ sở hữu là 1 tỷ đồng, ROE = (200 triệu / 1 tỷ) x 100% = 20%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận trên vốn

Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA)

Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA - Return on Assets) đo lường khả năng tạo ra lợi nhuận từ tổng tài sản mà doanh nghiệp sở hữu. Chỉ số này cho thấy tài sản được sử dụng hiệu quả như thế nào để sinh lời.

Công thức tính:

• Lợi nhuận sau thuế (LNST): Số tiền thu được sau khi trừ đi tất cả các chi phí và thuế.
• Tổng tài sản: toàn bộ tài sản mà doanh nghiệp đang sở hữu.

Ví dụ, doanh nghiệp có LNST 500 triệu đồng và tổng tài sản 5 tỷ đồng thì ROA = (500 triệu / 5 tỷ) x 100% = 10%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản

Tỷ suất lợi nhuận trên chi phí

Chỉ số này thể hiện mức lợi nhuận thu được trên mỗi đồng chi phí đã bỏ ra trong kỳ, bao gồm cả chi phí cố định và chi phí biến đổi.

Công thức tính:

• Lợi nhuận: Số tiền thu được sau khi trừ chi phí và thuế.
• Tổng chi phí: Tổng số chi phí doanh nghiệp bỏ ra trong kỳ.

Ví dụ, nếu lợi nhuận là 1 tỷ đồng và tổng chi phí là 10 tỷ đồng, thì tỷ suất lợi nhuận trên chi phí = (1 tỷ / 10 tỷ) x 100% = 10%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận trên chi phí

Tỷ suất lợi nhuận ròng

Tỷ suất lợi nhuận ròng (Net Profit Margin) phản ánh mức độ sinh lời của doanh nghiệp sau khi trừ hết tất cả các chi phí, thuế và khoản phải trả khác, so với doanh thu thuần.

Công thức tính:

• Lợi nhuận ròng: Lợi nhuận còn lại sau khi trừ hết chi phí, thuế và các khoản phải trả.
• Doanh thu thuần: Doanh thu thực tế sau khi đã trừ các khoản giảm trừ doanh thu (như chiết khấu, hàng trả lại).

Ví dụ, doanh nghiệp có lợi nhuận ròng 100 triệu đồng và doanh thu thuần 500 triệu đồng, thì tỷ suất lợi nhuận ròng = (100 triệu / 500 triệu) x 100% = 20%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận ròng

Tỷ suất lợi nhuận gộp

Tỷ suất lợi nhuận gộp cho biết phần trăm lợi nhuận gộp trên tổng doanh thu, thể hiện khả năng tạo lợi nhuận sau khi đã trừ giá vốn hàng bán.

Công thức tính:

• Lợi nhuận gộp: lợi nhuận sau khi trừ giá vốn hàng bán hoặc chi phí trực tiếp sản xuất.
• Doanh thu thuần: Doanh thu thực tế sau khi đã trừ các khoản giảm trừ doanh thu (như chiết khấu, hàng trả lại).

Ví dụ, nếu doanh thu thuần là 1 tỷ đồng và lợi nhuận gộp là 300 triệu đồng, thì tỷ suất lợi nhuận gộp = (300 triệu / 1 tỷ) x 100% = 30%.

Công thức tính tỷ suất lợi nhuận gộp

Bài tập tính tỷ suất lợi nhuận kèm lời giải

Giả sử công ty ABC trong năm vừa qua ghi nhận tổng doanh thu đạt 3 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế là 450 triệu đồng. Tổng chi phí doanh nghiệp phải bỏ ra trong kỳ là 2,4 tỷ đồng. Vốn chủ sở hữu của công ty là 1,8 tỷ đồng và tổng tài sản đạt 7 tỷ đồng. Ngoài ra, lợi nhuận gộp của công ty là 900 triệu đồng và lợi nhuận ròng là 420 triệu đồng.

Hãy tính các tỷ suất lợi nhuận: tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (ROS), tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE), tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA), tỷ suất lợi nhuận trên chi phí, tỷ suất lợi nhuận ròng, và tỷ suất lợi nhuận gộp.

Khi đó:

• Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (ROS) = 450 triệu / 3 tỷ = 0,15 = 15%
• Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) = 450 triệu / 1,8 tỷ = 0,25 = 25%
• Tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA) = 450 triệu / 7 tỷ ≈ 0,0643 = 6,43%
• Tỷ suất lợi nhuận trên chi phí = 450 triệu / 2,4 tỷ = 0,1875 = 18,75%
• Tỷ suất lợi nhuận ròng = 420 triệu / 3 tỷ = 0,14 = 14%
• Tỷ suất lợi nhuận gộp = 900 triệu / 3 tỷ = 0,3 = 30%

Mối quan hệ giữa tỷ suất lợi nhuận ROS - ROA - ROE

Cả 3 tỷ suất ROS, ROA, ROE đều dùng để đánh giá mức độ hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Cụ thể, ROS được tính dựa trên hoạt động kinh doanh, còn ROA, ROE dựa vào bảng cân đối kế toán. 

Khi đánh giá ROS, doanh nghiệp thường xem xét và kết hợp với vòng quay tài sản. Vòng quay tài sản cho biết tần suất mà công ty sử dụng tài sản để tạo ra doanh thu. Mối quan hệ giữa tỷ suất ROS và vòng quay tài sản thường có xu hướng trái ngược nhau.

Dựa vào công thức:

• ROS = Lợi nhuận sau thuế / Doanh thu thuần
• Vòng quay tài sản = Doanh thu thuần / Tổng tài sản
• ROA = Lợi nhuận sau thuế / Tổng tài sản
• ROE = Lợi nhuận sau thuế / Vốn chủ sở hữu.

Có thể thấy được khi vòng quay tài sản không đổi, nếu tỷ suất lợi nhuận gộp (ROS) tăng, tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA) cũng tăng tương ứng. Điều này cho thấy doanh nghiệp có khả năng quản lý tốt chi phí trong một kỳ kinh doanh. Và ngược lại, ROS giảm dẫn đến ROA giảm. 

Mối quan hệ giữa tỷ suất lợi nhuận ROS - ROA - ROE

Cách sử dụng chỉ số tỷ suất lợi nhuận

Nếu doanh nghiệp biết sử dụng chỉ số tỷ suất lợi nhuận đúng cách sẽ đánh giá được hiệu suất hoạt động của đơn vị trong kỳ kinh doanh. Bạn có thể sử dụng những cách sau để phân tích tỷ suất lợi nhuận:

• Phân tích ngang: Thực hiện so sánh tỷ suất lợi nhuận doanh nghiệp với trung bình ngành để đánh giá chỉ số này đang ở mức cao hay thấp.
• Phân tích dọc: Dựa vào tỷ suất lợi nhuận qua các năm để xác định mức độ chênh lệch, biến động của chỉ số.
• Đối chiếu: Doanh nghiệp phân tích và tính toán các chỉ số ROA, ROE, tỷ suất lợi nhuận gộp để đưa ra đánh giá toàn diện.

Doanh nghiệp cần theo dõi và thường xuyên cập nhật chỉ số tỷ suất lợi nhuận để nắm bắt tình hình hoạt động từ đó điều chỉnh chiến lược kinh doanh phù hợp. 

Vì sao tỷ suất lợi nhuận có xu hướng giảm?

Tỷ suất lợi nhuận có xu hướng giảm do nhiều nhân tố cùng tác động ngược chiều. Trong đó, hai yếu tố chính ảnh hưởng đến sự biến đổi này là sự tăng lên của cấu tạo hữu cơ tư bản và sự chậm lại của chu chuyển tư bản.

• Sự tăng lên của cấu tạo hữu cơ tư bản: Cấu tạo hữu cơ tư bản tăng lên thể hiện sự phát triển về công nghệ và tiến bộ khoa học. Khi doanh nghiệp ứng dụng công nghệ mới, hiệu suất và năng suất sản xuất được cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra áp lực cạnh tranh lớn trên thị trường. Các doanh nghiệp cạnh tranh mạnh mẽ khiến giá bán sản phẩm, dịch vụ phải giảm xuống để thu hút khách hàng, kết quả là tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu giảm đi.
• Sự chậm lại của chu chuyển tư bản: Chu chuyển tư bản là quá trình doanh nghiệp sử dụng và tái đầu tư vốn một cách hiệu quả trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Nếu chu chuyển tư bản chậm lại, nghĩa là doanh nghiệp không thể nhanh chóng đầu tư mua sắm máy móc, thiết bị hay nâng cấp cơ sở hạ tầng. Điều này làm giảm hiệu quả và năng suất sản xuất, từ đó dẫn đến giảm tỷ suất lợi nhuận.

Làm sao để cải thiện tỷ suất lợi nhuận?

Tăng giá trị đơn hàng hoặc giá bán

Tăng giá trị đơn hàng bằng cách khuyến khích khách hàng mua nhiều sản phẩm hơn mỗi lần giao dịch, ví dụ như bán kèm, gói combo hoặc upsell. Ngoài ra, có thể xem xét tăng giá bán sản phẩm/dịch vụ khi thị trường cho phép, đặc biệt với những sản phẩm có chất lượng cao hoặc độc quyền, giúp tăng lợi nhuận trên mỗi đơn vị bán ra.

Cắt giảm chi phí không cần thiết

Rà soát toàn bộ chi phí hoạt động để loại bỏ những khoản không mang lại giá trị hoặc ảnh hưởng đến lợi nhuận. Ví dụ như chi phí quảng cáo không hiệu quả, chi phí văn phòng, hoặc các khoản chi tiêu dư thừa. Việc giảm thiểu chi phí giúp doanh nghiệp giữ lại nhiều lợi nhuận hơn mà không làm giảm chất lượng sản phẩm hoặc dịch vụ.

Tối ưu chuỗi cung ứng

Tối ưu hóa chuỗi cung ứng giúp giảm chi phí nhập hàng, tồn kho và vận chuyển. Doanh nghiệp có thể đàm phán lại với nhà cung cấp để có giá tốt hơn, lựa chọn nhà cung cấp gần hơn hoặc cải tiến quy trình quản lý tồn kho nhằm tránh hàng tồn kho quá nhiều hoặc thiếu hụt, từ đó tiết kiệm chi phí và tăng hiệu quả kinh doanh.

Tăng năng suất lao động

Nâng cao năng suất lao động bằng cách đào tạo nhân viên, áp dụng công nghệ tự động hóa hoặc cải tiến quy trình làm việc. Khi nhân viên làm việc hiệu quả hơn, doanh nghiệp có thể sản xuất nhiều sản phẩm hơn với cùng số lượng nhân lực, góp phần tăng doanh thu và giảm chi phí trên mỗi sản phẩm.

Tập trung vào sản phẩm/dịch vụ có biên lợi nhuận cao

Ưu tiên phát triển và bán các sản phẩm hoặc dịch vụ có biên lợi nhuận cao hơn thay vì những mặt hàng giá thấp, lợi nhuận thấp. Việc này giúp tối đa hóa lợi nhuận từ nguồn lực hiện có, đồng thời giúp doanh nghiệp xây dựng được thế mạnh riêng trên thị trường.

Tăng tỷ lệ khách hàng quay lại

Giữ chân khách hàng cũ bằng cách nâng cao chất lượng dịch vụ, chăm sóc khách hàng tốt và tạo các chương trình ưu đãi cho khách hàng trung thành. Khách hàng quay lại mua hàng thường chi phí thấp hơn so với việc tìm kiếm khách hàng mới, đồng thời giúp doanh nghiệp duy trì doanh thu ổn định và tăng lợi nhuận bền vững.

Cách cải thiện tỷ suất lợi nhuận trong hoạt động kinh doanh

Một số câu hỏi thường gặp

Tỷ suất lợi nhuận phản ánh điều gì?

Tỷ suất lợi nhuận cho biết hiệu quả sinh lời của doanh nghiệp trên số vốn hoặc doanh thu đã bỏ ra. Nó thể hiện phần trăm lợi nhuận mà doanh nghiệp thu được so với nguồn vốn hoặc doanh thu. Tỷ suất này giúp đánh giá khả năng tạo ra lợi nhuận và mức độ hiệu quả trong quản lý chi phí, giá bán.

Tỷ suất lợi nhuận bao nhiêu là tốt?

Tỷ suất lợi nhuận tốt hay không phụ thuộc vào tùy ngành nghề và điều kiện thị trường. Tuy nhiên, thông thường tỷ suất lợi nhuận từ 10% trở lên được xem là khá ổn. Nếu tỷ suất lợi nhuận quá thấp hoặc âm, doanh nghiệp cần xem xét lại chi phí và hoạt động kinh doanh để cải thiện.

Tỷ suất lợi nhuận và tỷ lệ lợi nhuận có giống nhau không?

Tỷ suất lợi nhuận và tỷ lệ lợi nhuận thường được dùng tương đương nhau, cùng chỉ phần trăm lợi nhuận trên một cơ sở nhất định như doanh thu hoặc vốn. Tuy nhiên, “tỷ suất lợi nhuận” nhấn mạnh hơn về hiệu quả đầu tư hoặc kinh doanh, còn “tỷ lệ lợi nhuận” có thể dùng rộng hơn trong các ngữ cảnh tài chính.

Lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận có giống nhau không?

Lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận không giống nhau. Lợi nhuận là số tiền thực tế doanh nghiệp thu được sau khi trừ đi chi phí, trong khi tỷ suất lợi nhuận là con số phần trăm biểu thị lợi nhuận so với doanh thu hoặc vốn. Nói cách khác, lợi nhuận là giá trị tuyệt đối, còn tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm để đo hiệu quả sinh lời.

Tỷ suất lợi nhuận trên vốn kinh doanh có quan trọng không?

Có, tỷ suất lợi nhuận trên vốn kinh doanh rất quan trọng vì nó phản ánh khả năng sử dụng vốn để tạo ra lợi nhuận của doanh nghiệp. Chỉ số này giúp nhà quản lý và nhà đầu tư đánh giá mức độ sinh lời và quyết định có nên tiếp tục đầu tư hoặc điều chỉnh chiến lược kinh doanh.

Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu tỷ suất lợi nhuận là gì và cách tính các chỉ số một cách chi tiết. Nếu bạn đọc yêu thích lĩnh vực này và muốn tìm hiểu thêm nhiều kiến thức hữu ích về đầu tư tài chính, bạn có thể tham khảo chuyên mục Kiến thức tài chính của Tikop nhé!