Hướng dẫn cách mua cổ phiếu cho người mới bắt đầu từ A-Z

Kiến thức cơ bản về cổ phiếu trước khi đầu tư

Cổ phiếu là gì?

Tại khoản 2 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa cổ phiếu như sau:

"2. Cổ phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần vốn cổ phần của tổ chức phát hành."

Cổ phiếu là cổ phần của những công ty đang niêm yết trên sàn chứng khoán. Những sàn chứng khoán như sau:

• Sàn chứng khoán tập trung: HOSE, HNX, UPcom

• Sàn chứng khoán phi tập trung: OTC

Ví dụ: 1 công ty có vốn điều lệ 100 triệu VNĐ. Người ta chia ra 10 triệu cổ phần khác nhau, mỗi cổ phần có 1 mệnh giá là 10,000 VNĐ. Công ty này hiện có 10 triệu cổ phần. Mỗi cổ phần sẽ tương đương với một phần trong công ty. Quy định chung của sàn chứng khoán, mỗi cổ phần được niêm yết là giá trị cơ bản đầu tiên là 10,000 VNĐ/ cổ phần, gọi là Mệnh giá niêm yết. Khi công ty này niêm yết trên sàn chứng khoán sẽ có 10 triệu cổ phần, người ta đưa lên sàn để mua bán một cách tự do, kêu gọi nhiều nhà đầu tư với mong muốn công ty phát triển lâu dài trong tương lai và được minh bạch hơn trên các sàn chứng khoán.

Thông tin cơ bản về cổ phiếu

Mệnh giá cổ phiếu

Mệnh giá cổ phiếu là giá trị được ghi trên mỗi cổ phiếu khi công ty phát hành chúng, thường được xác định trước và không thay đổi trong quá trình giao dịch. Mệnh giá cổ phiếu có thể được sử dụng để tính toán giá trị vốn hóa thị trường của công ty. Ở Việt Nam, mệnh giá cổ phiếu là 10,000 VNĐ.

Căn cứ Điều 13 Luật Chứng khoán 2019 quy định mệnh giá cổ phiếu như sau:

“Điều 13. Mệnh giá chứng khoán

1. Mệnh giá chứng khoán chào bán trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được ghi bằng Đồng Việt Nam.

2. Mệnh giá cổ phiếu, chứng chỉ quỹ chào bán ra công chúng là 10 nghìn đồng. Mệnh giá của trái phiếu chào bán ra công chúng là 100 nghìn đồng và bội số của 100 nghìn đồng.

3. Trường hợp giá chứng khoán của tổ chức phát hành trên hệ thống giao dịch chứng khoán thấp hơn mệnh giá, tổ chức phát hành được chào bán chứng khoán với giá thấp hơn mệnh giá.”

Mệnh giá chứng khoán là gì?

Khung giờ giao dịch chứng khoán

Khung giờ giao dịch chứng khoán tại Việt Nam diễn ra từ thứ 2 đến thứ 6 hàng tuần, trừ thứ 7, chủ nhật và  các ngày lễ Tết. Cụ thể các phiên giao dịch chứng khoán như sau:

• Phiên giao dịch sáng, giờ mở cửa bắt đầu  lúc 9:00 và đóng cửa lúc 11:30

• Phiên giao dịch chiều: giờ mở cửa bắt đầu  lúc 13:00 và đóng cửa lúc 15:00

Các loại lệnh và nguyên tắc khớp lệnh

Có nhiều loại lệnh đang được áp dụng trong giao dịch tại thị trường chứng khoán Việt Nam, sau đây là một số lệnh phổ biến:

Lệnh giới hạn - LO (Limit Order)

• Lệnh LO là lệnh mua/bán tại một mức giá xác định hoặc tốt hơn.

• Loại lệnh được sử dụng thường xuyên nhất trong quá trình đầu tư. 

• Khi đặt lệnh LO bạn chỉ cần ghi giá và khối lượng.

• Có hiệu lực cho đến khi kết thúc phiên giao dịch hoặc lệnh bị hủy bỏ.

• Áp dụng trên sàn HOSE, HNX, và UPCOM.

Lệnh mở cửa - ATO (At The Open)

• Lệnh ATO được sử dụng đầu ngày.

• Phiên giao dịch ATO sẽ diễn ra trong 15 phút đầu để xác định giá mở cửa.

• Lệnh mua/bán được nhập vào hệ thống giao dịch sẽ ở trạng thái chờ khớp.

• Có hiệu lực ở  phiên khớp lệnh định kỳ mở cửa.

• Áp dụng trên sàn HOSE.

Lệnh đóng cửa - ATC (At The Close)

• Lệnh ATC được sử dụng cuối ngày.

• Lệnh mua/bán được nhập vào hệ thống giao dịch sẽ ở trạng thái chờ khớp.

• Phiên giao dịch ATC sẽ diễn ra trong 15 phút cuối để xác định giá đóng cửa.

• Áp dụng trên sàn HOSE và HNX.

*Lưu ý trong phiên ATO & ATC

• Không được hủy lệnh.

• Không được đặt lệnh MP.

• Lệnh ATO/ATC không đươc khớp sẽ bị hủy.

ATO & ATC

Lệnh thị trường - MP (Market Price Order)

• Lệnh mua/bán được nhập vào hệ thống giao dịch.

• Khớp ngay với mức giá tốt nhất tại thời điểm đặt lệnh trong phiên.

• Nếu lệnh MP khớp hết khối lượng tại một mức giá mà vẫn không đủ, lệnh sẽ tự động khớp hết khối lượng ở các mức giá tiếp theo.

• Nếu lệnh MP mua hết giá trần, bán hết giá sàn mà vẫn không đủ thì số lượng còn lại sẽ chuyển thành lệnh giới hạn LO chờ mua ở giá trần hoặc chờ bán ở giá sàn.

• Áp dụng trên sàn HOSE.

Lệnh thị trường - MTL (Market to Limit)

• Lệnh mua/bán được nhập vào hệ thống giao dịch.

• Khớp tại thời điểm đặt lệnh.

• Nếu lệnh không khớp hết, sẽ chuyển thành lệnh giới hạn.

• Áp dụng trên sàn HNX.

Lệnh Market to Limit

Lệnh thị trường khớp toàn bộ - MOK (Match or Kill)

• Lệnh mua/bán được nhập vào hệ thống giao dịch.

• Yêu cầu khớp toàn bộ số lượng cổ phiếu được đặt, không khớp lệnh sẽ bị hủy.

• Áp dụng trên sàn HOSE và HNX

Đơn vị giao dịch

Đơn vị giao dịch chứng khoán là khối lượng tối thiểu được quy định trong một lệnh giao dịch. Đơn vị này có tác động đến quy mô và cân đối cung-cầu trên thị trường chứng khoán. Mỗi sàn giao dịch (như HOSE, HNX, UPCOM) có quy định riêng về đơn vị giao dịch. 

Ví dụ:

Giao dịch lô lẻ thường không được thực hiện trực tiếp tại Sở giao dịch chứng khoán, nếu muốn bán lô lẻ, nhà đầu tư phải giao dịch trực tiếp với công ty chứng khoán.

Ký hiệu và quy ước màu sắc trên bảng giá chứng khoán

Tại Việt Nam đang dùng 5 màu chuẩn Quốc tế. Màu sắc trong bảng giá chứng khoán:

• Vàng: Cổ phiếu đi ngang, giá không thay đổi so với giá tham chiếu (Giá đóng cửa của phiên giao dịch gần nhất).

• Đỏ: Cổ phiếu giảm giá so với giá tham chiếu. (Mức giá màu đỏ sẽ thấp hơn giá tham chiếu và cao hơn giá sàn).

• Xanh lá cây: Cổ phiếu tăng giá so với giá tham chiếu. (Mức giá màu xanh sẽ cao hơn giá tham chiếu và thấp hơn giá trần).

• Xanh da trời: Cổ phiếu bị giảm xuống mức sàn (Mức Minimum của ngày).

• Tím: Cổ phiếu tăng quá mạnh, tăng lên mức trần ( Mức giá Maximum của biên độ ngày hôm đấy).

Các màu chuẩn trên bảng giá chứng khoán

Tiêu chí chọn mua cổ phiếu để đầu tư

Để đầu tư vào cổ phiếu, nhà đầu tư nên chọn những cổ phiếu có tiềm năng tăng giá trong tương lai để đem lại lợi nhuận. Sau đây là một vài tiêu chí: 

• Trả cổ tức đều đặn: Công ty trả cổ tức tốt và đều đặn cho thấy hoạt động hiệu quả và mang lại nguồn thu nhập cho nhà đầu tư.

• Tỷ lệ nợ < 1.1: Tính tổng nợ vay trên tài sản ngắn hạn nhỏ hơn 1.1. Tỷ lệ nợ thấp cho thấy tài chính doanh nghiệp được đảm bảo khi nền kinh tế chuyển biến xấu.

• Chỉ số thanh toán nợ hiện hành > 1.5: Tài sản ngắn hạn chia cho nợ ngắn hạn lớn hơn 1.5. Chỉ số cao thể hiện khả năng thanh toán nợ dưới 1 năm của công ty tốt.

• EPS >0: Tăng trưởng EPS dương trong 5 năm gần nhất giúp nhà đầu tư tránh xa các cổ phiếu có độ rủi ro cao.

• Chỉ số P/E < 9: Cổ phiếu có P/E nhỏ hơn 9 được xem là có giá hời và nên mua. Tuy nhiên, nhà đầu tư cần cân nhắc khi một số cổ phiếu đang tăng trưởng lại có P/E khá cao.

• Chỉ số P/B < 1.2: Chỉ số P/B so sánh giá cổ phiếu trên thị trường với giá trên sổ sách. Sử dụng đồng thời cả chỉ số P/E và P/B sẽ giúp nhà đầu tư lọc cổ phiếu an toàn.

Nhà đầu tư mới nên chọn cổ phiếu nào?

Cổ phiếu ngân hàng

Năm 2023, ngành ngân hàng có lợi thế vì đây là nhóm ngành đầu chuỗi của các hoạt động thu nhập và đầu tư sau khi kinh tế bình ổn. Cổ phiếu ngân hàng đang được đánh giá tích cực trong thời gian gần đây do hiệu suất kinh doanh ngân hàng cải thiện và triển vọng của ngành ngân hàng được đánh giá cao. Mặc dù có một số rủi ro và biến động từ yếu tố thị trường, nhưng cổ phiếu ngân hàng vẫn còn tiềm năng tăng giá trong tương lai.

Cổ phiếu Fintech

Cổ phiếu Fintech là cổ phiếu của các công ty hoạt động trong lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech). Các công ty sử dụng công nghệ để cung cấp các dịch vụ tài chính trực tuyến, như thanh toán điện tử, cho vay ngang hàng, quản lý tài chính cá nhân, và các dịch vụ tài chính khác.  Lĩnh vực này ngày càng phát triển vượt bậc và len lỏi vào hầu hết mọi lĩnh vực nên đây là lựa chọn khá tiềm năng cho nhà đầu tư mới.

Cổ phiếu y tế - sức khoẻ

Cổ phiếu y tế - sức khoẻ được coi là phổ biến vì ngành này đang phát triển mạnh mẽ và có triển vọng tăng trưởng cao. Sức khỏe là vô giá, nên đầu tư vào cổ phiếu y tế - sức khoẻ có thể mang lại lợi nhuận cao cho nhà đầu tư.

Cổ phiếu y tế - sức khoẻ

Cách mua cổ phiếu chi tiết cho nhà đầu tư mới

Để giao dịch trên sàn chứng khoán, bạn cần mở tài khoản chứng khoán tại một công ty chứng khoán uy tín như VPS, VNDirect, FPT Securities. Bạn có thể đăng ký tài khoản online hoặc trực tiếp tại công ty chứng khoán bằng Căn cước công dân.

Hướng dẫn Đăng ký tài khoản chứng khoán

Sau đây là hướng dẫn cách mở tài khoản chứng khoán VPS online trên iOS:

Hướng dẫn Đăng ký tài khoản VPS Smartone để mua bán chứng khoán

Bước 1: Download phần mềm VPS SmartOne.

Bước 2: Mở App lên và ấn Mở tài khoản Online ở góc trái.

Bước 3: Nhập đầy đủ thông tin như Họ và tên, Số điện thoại, Email, Mã người giới thiệu --> Kiểm tra lại thông tin và ấn Tiếp tục.

Sau khi xác nhận thông tin tài khoản và tải ảnh chữ ký lên để hoàn thiện Hợp đồng là hoàn thành mở tài khoản chứng khoán. Các thông tin đăng nhập sẽ được gửi qua số điện thoại và hợp đồng sẽ được gửi qua email đã đăng ký.

Hướng dẫn Nạp tiền vào tài khoản

Nạp tiền vào tài khoản chứng khoán để thực hiện các giao dịch, các bước nạp tiền như sau:

Bước 1: Nhấn vào Nạp tiền.

Bước 2: Ấn vào dấu 3 gạch ở góc trên bên phải 

Bước 3: Click chọn Hướng dẫn nạp tiền và thực hiện nạp tiền vào tài khoản chứng khoán.

Nạp tiền vào tài khoản VPS Smartone

Hướng dẫn Mua, bán cổ phiếu

Khi bạn muốn mua cổ phiếu, ta thực hiện như sau:

Bước 1: Tại trang chính VPS ta chọn mục Cổ phiếu.

Bước 2: Giao diện của mục Cổ phiếu sẽ hiện ra, bạn kéo xuống dưới cùng để thấy vòng tròn mua màu xanh lá --> Click chọn vòng tròn Mua màu xanh lá.

Bước 3: Nhập mã cổ phiếu muốn mua ở mục Chọn mã chứng khoán; số lượng cổ phiếu muốn mua hoặc số tiền bạn muốn bỏ ra mua cổ phiếu và ấn Đặt lệnh là để mua cổ phiếu.

Cách mua bán cổ phiếu trên VPS

Khi bạn muốn bán cổ phiếu:

• Tại giao diện của mục Cổ phiếu, bạn sẽ thấy vòng tròn Bán màu đỏ→ Click chọn.
• Thực hiện tương tự lúc đặt lệnh mua. Cuối cùng nhấn Đặt lệnh là hoàn thành.

Mua cổ phiếu ở đâu uy tín?

Sàn HOSE

Sàn chứng khoán HOSE được thành lập từ 07/2000, biên độ dao động giá tăng hoặc giảm 7%/ngày. HOSE là tên viết tắt của Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh trực thuộc quản lý của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Đây là nơi được quyền niêm yết cấp phép cho các công ty phát hành chứng khoán hoạt động như một công ty thành viên Nhà nước. 

Để được  niêm yết trên sàn HOSE, các doanh nghiệp phải đáp ứng đủ các điều kiện khắt khe. Cổ phiếu được niêm yết trên sàn HOSE đều là những doanh nghiệp uy tín và có kết quả kinh doanh tốt. HOSE là sàn giao dịch chứng khoán đầu tiên và có quy mô lớn nhất Việt Nam.

Sàn HOSE - Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh

Sàn HNX

HNX là tên viết tắt của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (Ha Noi Stock Exchange). Biên độ dao động giá tăng hoặc giảm 10%/ ngày. Đây là nơi diễn ra giao dịch cổ phieesu tại công ty đại chúng niêm yết do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội trực tiếp tổ chức và quản lý. 

Sàn HNX trước đó tiền thân là Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội 2005. 2009 sàn chính thức hoạt động dưới Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Đây là nơi đảm bảo quyền lợi của các công ty và nhà đầu tư có dự cho phép của nhà nước, hoạt động chuyên nghiệp, minh bạch.

Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội - HNX

Sàn Upcom

Upcom là viết tắt của Unlisted Public Company Market thành lập 2009. Biên độ dao động giá tăng hoặc giảm 15%/ ngày. Đây là sàn tập hợp cổ phiếu của các công ty cổ phần hoặc TNHH chưa niêm yết hay không đủ điều kiện niêm yết trên HOSE, HNX và các cổ phiếu bị hủy niêm yết trên 2 sàn trên vì một số lý do nào đó. Sàn Upcom do Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội quản lý trực tiếp.

Kinh nghiệm đầu tư cổ phiếu cho người mới

Xác định mục đích đầu tư

Để đưa ra quyết định đầu tư hợp lý và hiệu quả, việc xác định mục tiêu đầu tư là rất quan trọng. Mục tiêu đầu tư phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu tài chính của mỗi người. Một số nhà đầu tư coi đầu tư là nguồn thu nhập chính, trong khi đó, một số người khác coi đó là tài sản tích trữ dài hạn dành cho tuổi về hưu hoặc để lại cho con cái. Vì vậy, việc rõ ràng mục tiêu đầu tư ngay từ đầu sẽ giúp bạn đưa ra kế hoạch đầu tư phù hợp.

Quản lý rủi ro trong đầu tư

Để đầu tư cổ phiếu thành công, quản lý rủi ro là rất quan trọng. Thị trường chứng khoán luôn biến động và có rủi ro. Giá cổ phiếu có thể tăng hoặc giảm đột ngột trong một ngày. Để giảm thiểu rủi ro, bạn nên đánh giá và cân nhắc tỷ lệ phù hợp giữa các loại cổ phiếu khác nhau. Bạn cũng nên xác định mức độ rủi ro mà bạn có thể chấp nhận và sử dụng các chiến lược bảo vệ vốn đầu tư như đặt Stop Loss hoặc sử dụng các công cụ phân tích kỹ thuật để xác định điểm mua/bán hợp lý. 

Cân nhắc về thời gian đầu tư

Thời gian đầu tư là một yếu tố quan trọng trong đầu tư cổ phiếu. Bạn cần xác định rõ thời gian bạn sẽ giữ cổ phiếu và khi nào bạn sẽ bán. Thời gian đầu tư phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu đầu tư của bạn và chiến lược đầu tư của bạn. 

Nếu bạn muốn đầu tư để tích trữ tài sản dài hạn, thì đầu tư dài hạn có thể phù hợp với bạn. Tuy nhiên, nếu bạn muốn đầu tư để tạo lợi nhuận ngắn hạn, thì đầu tư ngắn hạn có thể là lựa chọn phù hợp hơn. 

Đầu tư cổ phiếu luôn có rủi ro và bạn nên cân nhắc tỷ lệ phù hợp giữa các loại cổ phiếu khác nhau để giảm thiểu rủi ro và tăng hiệu quả đầu tư.

Cập nhật thông tin thị trường liên tục

Thị trường chứng khoán luôn biến động và có những yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến giá cổ phiếu. Việc cập nhật thông tin thị trường giúp bạn đưa ra quyết định đầu tư chính xác hơn và giảm thiểu rủi ro.

Nên đa dạng danh mục đầu tư

Các chuyên gia đầu tư khuyên rằng “đừng bỏ trừng vào một rổ”, nghĩa là không nên dồn hết tất cả số tiền đầu tư vào một mã cổ phiếu duy nhất. Đa dạng hóa danh mục đầu tư giúp bạn giảm thiểu rủi ro bằng cách đầu tư vào nhiều loại cổ phiếu, ngành công nghiệp và khu vực khác nhau.

Câu nói kinh điển của Warren Buffett

Nghiên cứu về thời gian mua/bán cổ phiếu

Dành thời gian để nghiên cứu về thời điểm phù hợp để mua hoặc bán cổ phiếu. Xem xét các yếu tố kỹ thuật và cơ bản để đưa ra quyết định thông minh. Có thể sử dụng các công cụ phân tích kỹ thuật và tham khảo ý kiến chuyên gia để việc đầu tư được hiệu quả nhất.

Các câu hỏi thường gặp

Mua cổ phiếu bao lâu thì bán được?

Theo quy định của Ủy ban chứng khoán là T+2 thì tức là T (Transaction), 2 ngày kể từ ngày mua cổ phiếu thì mới được bán ra.

Quyền mua cổ phiếu là gì?

Quyền mua cổ phiếu là đặc quyền của 1 cổ đông, được mua cổ phiếu với giá thấp hơn giá trị hiện tại  thị trường. Ví dụ để bạn dễ hiểu hơn như sau: Bạn đang có cổ phiếu công ty ABC thì mình mới được quyền mua thêm cổ phiếu mới với mức giá rẻ mà công ty ABC sắp phát hành.

Nên mua cổ phiếu trước hay sau khi chia cổ tức?

Thực tế, việc xác định thời điểm mua cổ phiếu không phụ thuộc quá nhiều bài việc có chia cổ tức hay không mà phụ thuộc vào mục tiêu đầu tư của bạn. Tuy nhiên nếu bạn muốn chọn 1 thời điểm mua cổ phiếu cần xem xét các điểm như:Mua trước khi chia cổ tức:  

• Ưu điểm: Thường khi mua cổ phiếu trước  khi công ty chia cổ tức bạn sẽ được hưởng cổ tức và có cơ hội nhận lợi nhuận từ tăng giá trước khi ngày chốt danh sách hưởng quyền 

• Nhược điểm: Giá cổ phiếu thường giảm sau khi chia cổ tức và bạn cần đợi 1 khoảng thời gian để giá trở lại mức trước khi chia cổ tức;Trường hợp này có thể làm mất lợi nhuận ngắn hạn.

Mua sau khi chia cổ tức:

• Ưu điểm: giá cổ phiếu thường giảm sau khi chia cổ tức, tạo cơ hội mua cổ phiếu với giá thấp hơn. Đây là điều kiện thuận lợi cho đầu tư dài hạn.

• Nhược điểm: Có thể bỏ lỡ cơ hội nhận lợi nhuận ngắn hạn từ tăng giá cổ phiếu trước khi chia cổ tức.

Một số câu hỏi thường gặp trong khi giao dịch trên thị trường chứng khoán

>> Xem thêm: Cổ tức là gì? Những lợi ích của việc chia cổ tức bằng cổ phiếu

Mua cổ phiếu bị hủy niêm yết thì sao?

Cổ phiếu bị hủy niêm yết được hiểu là những cổ phiếu đã được đăng ký và chấp thuận trên Sở Giao dịch Chứng khoán trên sàn chứng khoán sẽ bị chấm dứt mọi hoạt động giao dịch, không thể mua bán, giao dịch trên sàn, kể cả việc mua bán thỏa thuận cũng không thể thực hiện.

Nếu cổ phiếu được chuyển sang sàn giao dịch không chính thức (UPCOM), nhà đầu tư có thể tiếp tục bán cổ phiếu tại đó.

Nếu cổ phiếu không được chuyển sàn, nhà đầu tư có thể liên hệ với phòng cổ đông của công ty để được cấp lại sổ cổ phiếu, xem lại chính sách thu mua cổ phiếu hoặc thương lượng với người mua khác.

*Lưu ý: Nhà đầu tư cần cập nhật thông tin về cổ phiếu và doanh nghiệp liên quan, và thận trọng trong việc phân tích rủi ro và quyết định bán cổ phiếu nếu có nguy cơ phá sản hoặc rủi ro cao.

Tikop hy vọng rằng bài hướng dẫn trên sẽ giúp bạn có được cái nhìn tổng quan và tự tin hơn trong việc mua cổ phiếu. Việc đầu tư vào thị trường chứng khoán có thể mang lại nhiều cơ hội lớn, nhưng cũng đòi hỏi sự hiểu biết và cẩn trọng. Hãy luôn nắm bắt thông tin, nghiên cứu kỹ trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Ngoài ra, bạn có thể tìm hiểu thêm nhiều kiến thức bổ ích tại trang Kiến thức đầu tư của Tikop.