Bong bóng kinh tế là gì? Ảnh hưởng của bong bóng kinh tế đến đầu tư

Bong bóng kinh tế là gì?

Khái niệm bong bóng kinh tế

Bong bóng kinh tế là một hiện tượng trong đó giá trị của một tài sản, chẳng hạn như nhà đất, cổ phiếu, ngoại tệ, tăng lên đột biến so với giá trị cơ bản thực tế của nó trong một thời gian dài. Sự gia tăng giá này thường là do lòng tham và kỳ vọng quá mức của nhà đầu tư chứ không phải do các yếu tố kinh tế thực chất. Cuối cùng, bong bóng sẽ vỡ và giá trị tài sản đó sẽ giảm mạnh, gây ra thua lỗ lớn cho nhiều nhà đầu tư.

Bong bóng kinh tế là nỗi ám ảnh trong đầu tư chứng khoán

Bong bóng kinh tế tiếng Anh là gì?

Bong bóng kinh tế trong tiếng Anh được gọi là Economic Bubble.

Các loại bong bóng phổ biến hiện nay

Dưới đây là một số loại bong bóng kinh tế phổ biến hiện nay:

Bong bóng nợ

Bong bóng nợ xảy ra khi các chủ thể trong nền kinh tế (hộ gia đình, doanh nghiệp, chính phủ) vay nợ quá mức so với khả năng chi trả của họ. Điều này dẫn đến nguy cơ vỡ nợ, khủng hoảng tín dụng và suy thoái kinh tế. 

Loại bong bóng này dựa trên việc cho vay phù phiếm với mục đích kiếm lợi nhuận từ chứng khoán thay vì tài sản thực. Khi chính phủ không thể duy trì tiền pháp định, những bong bóng này thường dẫn đến giảm phát nợ, dẫn đến rút tiền hàng loạt hoặc khủng hoảng tiền tệ. Chẳng hạn như bong bóng thị trường chứng khoán Roaring Twenties, đã gây ra cuộc Đại suy thoái.

Bong bóng cổ phiếu

Bong bóng cổ phiếu là hiện tượng giá cổ phiếu của một hoặc nhiều công ty tăng cao bất thường so với giá trị thực tế của chúng. Điều này thường xảy ra khi nhà đầu tư quá lạc quan về triển vọng tăng trưởng của công ty và mua cổ phiếu với giá cao hơn nhiều so với giá trị thực. Để đáp ứng nhu cầu cao của thị trường hợp pháp, bong bóng cổ phiếu được đặc trưng bởi các khoản đầu tư vật chất và mong muốn không bền vững.

Đặc điểm của bong bóng cổ phiếu là tính thanh khoản tốt, tài sản thực tế và hữu hình cũng như sự đổi mới thực sự nâng cao niềm tin. 

>>>Xem thêm: Quy luật giá trị là gì? Tác động đến nền kinh tế như thế nào?

Nền bong bóng kinh tế xuất hiện khi nào?

Bóng bóng kinh tế là kết quả của sự gia tăng nhanh chóng giá trị thị trường của một loại tài sản. Tài sản trong chu kỳ bong bóng có giá thị trường cao hoặc rất cao so với giá trị thực của nó. Trong thời điểm này, có rất nhiều hoạt động đầu cơ, nhà đầu tư mua với hy vọng sẽ bán với mức giá cao hơn nữa. Sự sụp đổ hoặc vỡ bong bóng xảy ra khi giá thị trường của tài sản rơi nhanh chóng đến một mức giá mà không còn khả năng đưa giá lên cao hơn nữa.

Hành vi thị trường vượt quá các quy tắc đầu tư thường là nguyên nhân gây ra bong bóng kinh tế. Các nhà kinh tế luôn tranh luận về nguyên nhân hình thành của bong bóng, một số nhà kinh tế còn phủ định nguyên lý của bong bóng kinh tế. Tuy nhiên, bong bóng kinh tế thường chỉ có thể phát hiện được khi giá giảm mạnh một cách đột ngột.

Tác động chính của bong bóng kinh tế đến thị trường chứng khoán

Nguyên nhân gây ra hiện tượng bong bóng kinh tế

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hình thành bong bóng kinh tế, bao gồm:

• Tâm lý đám đông (Herd behavior): Khi nhà đầu tư nào đó mua một tài sản và giá của nó tăng lên, nhiều nhà đầu tư khác cũng muốn tham gia để không bỏ lỡ cơ hội sinh lời. Điều này đẩy giá tài sản leo thang cao hơn.

• Niềm tin thái quá (Irrational exuberance): Một số nhà đầu tư tin rằng giá của một tài sản sẽ tiếp tục tăng mãi mãi và không quan tâm đến rủi ro.

• Định kiến tâm lý (Cognitive biases): Các định kiến như thiên kiến xác nhận (confirmation bias), định kiến khăng khăng (anchoring bias), định kiến thành kiến (framing bias),... khiến nhà đầu tư không đánh giá khách quan về giá trị thực của tài sản.

• Tín dụng dễ dàng: Khi các ngân hàng cho vay dễ dàng, nhà đầu tư sẽ có nhiều tiền để đầu tư và đẩy giá tài sản lên cao.

• Thiếu quy định và giám sát chặt chẽ: Nếu không có quy định và giám sát chặt chẽ, các nhà đầu tư và định chế tài chính có thể đầu tư quá mức vào các tài sản rủi ro.

>> Xem thêm: FOMO là gì? 9 cách đánh bại bẫy FOMO trong chứng khoán, crypto

Các giai đoạn của bong bóng kinh tế

Một bong bóng kinh tế thường trải qua các giai đoạn sau:

Chuyển đổi

Trong giai đoạn này, giá của tài sản bắt đầu tăng so với giá trị thực, do nhu cầu tăng lên hoặc nguồn cung khan hiếm. Tuy nhiên, mức tăng vẫn còn khiêm tốn.

Bùng nổ

Khi nhu cầu đối với tài sản tăng nhanh, nhà đầu tư bắt đầu có những kỳ vọng phi lý về việc giá sẽ tiếp tục tăng. Giá của tài sản tăng chóng mặt, xa rời giá trị cơ bản.

Hưng phấn

Trong giai đoạn này, niềm tin về việc giá sẽ tiếp tục tăng trở nên lan rộng. Ngày càng nhiều người, kể cả những người không có kiến thức chuyên sâu, cũng tham gia đầu tư vào tài sản đó. Lúc này bong bóng đã phình to và sắp vỡ.

Chốt lời

Nhà đầu tư thận trọng nhận ra rằng thị trường đã định giá quá cao nên họ bắt đầu bán tài sản để chốt lời. Điều này dẫn đến một đợt bán tháo nhỏ.

Hoảng loạn

Khi nhà đầu tư bắt đầu bán tài sản với tốc độ nhanh chóng, giá của tài sản sẽ giảm mạnh. Đây là giai đoạn hoảng loạn, khi mọi người cố gắng thoát khỏi thị trường trước khi bong bóng vỡ.
>>>Xem thêm: Nền kinh tế thị trường là gì? Đặc trưng của nền kinh tế thị trường

Cách hình thành bong bóng kinh tế

Ảnh hưởng của bong bóng kinh tế đến thị trường đầu tư

Bong bóng kinh tế có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với thị trường tài chính, bao gồm:

• Thua lỗ lớn cho nhà đầu tư: Khi bong bóng vỡ, giá của tài sản sẽ giảm mạnh, dẫn đến thua lỗ lớn cho những nhà đầu tư mua vào tại đỉnh.

• Khủng hoảng tài chính: Bong bóng kinh tế có thể lan rộng và gây ra khủng hoảng tài chính, ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu.

• Suy thoái kinh tế: Khi bong bóng vỡ, nền kinh tế có thể suy thoái do giảm mạnh giá trị của các tài sản và sự mất lòng tin của nhà đầu tư.

• Tác động xấu đến ngân hàng và doanh nghiệp: Nếu bong bóng liên quan đến bong bóng nợ, các ngân hàng và doanh nghiệp có thể gặp khó khăn trong việc thu nợ và hoạt động kinh doanh.

• Ảnh hưởng đến người tiêu dùng: Suy thoái kinh tế do bong bóng kinh tế có thể dẫn đến tăng tỷ lệ thất nghiệp, giảm thu nhập và tăng giá cả, ảnh hưởng đến đời sống của người tiêu dùng.

6 vụ bong bóng kinh tế chấn động nhất lịch sử

Trong lịch sử, đã có những vụ bong bóng kinh tế gây chấn động toàn cầu, bao gồm:

Hội chứng cuồng hoa tulip

Vào thế kỷ 17 tại Hà Lan, giá của những cành hoa tulip tăng vọt lên, vượt xa giá trị thực của chúng. Khi bong bóng vỡ, nhiều người phải bán nhà để trả nợ. Tình yêu luôn liên quan đến hoa tulip. Tuy nhiên, loài hoa này lại được tìm thấy ở Hà Lan vào thế kỷ 17. Không lâu sau khi hoa tulip trở thành cơn sốt ở thị trường châu Âu vào giữa thế kỷ 16, Hà Lan bị "ba chìm bảy nổi". Lúc đó, tulip chỉ dành cho những người giàu có và giàu có, tượng trưng cho địa vị và quyền lực. Các nhà buôn đã bắt đầu canh bạc để mua bằng được giống hoa hiếm này khi nhu cầu vượt quá cung. Đám đông tập trung vào thị trường củ hoa bao gồm thợ nề, mục sư và luật sư.

Những khu chợ bán hoa ngày càng nhiều, nơi giá củ hoa được giao dịch theo cách giống như thị trường chứng khoán Phố Wall. Một củ hoa tulip bỗng trở thành tương đương với một cỗ xe kéo, một đôi ngựa, hàng chục tấn lúa mạch và hàng trăm kg pho mát trong cuộc khủng hoảng tích trữ.

Giá trị của "cổ phiếu" của hoa tulip tiếp tục tăng lên cho đến tháng 2/1637, khi thị trường "hốt bạc" này bỗng nhiên sụp đổ do các công ty lớn quyết định bán tháo. Các nhà buôn hoảng loạn vì giá củ hoa rơi thẳng đứng chỉ còn 1% giá trị. "Các nhà buôn giàu có gần như bị coi là kẻ ăn mày. Trong cuốn sách của mình về thời kỳ này, nhà báo người Scotland Charles Mackay viết: "Nhiều người trong hàng ngũ quý tộc chứng kiến cơ đồ của mình bị phá hủy mà không thể cứu vãn.

Chính phủ Hà Lan đã thành lập một hội đồng để dọn sạch những đống đổ nát do "cơn cuồng loạn" tulip gây ra, nhưng nền kinh tế nước này vẫn bị tàn phá trong nhiều năm sau đó.

Hội chứng hoa tulip và bong bóng kinh tế không thể lãng quên

Bong bóng South Sea

Trong thế kỷ 18, Công ty South Sea tại Anh đã tạo ra một bong bóng tài chính lớn, khiến nhiều người phải phá sản sau khi bong bóng vỡ. "Bong bóng" là thuật ngữ chính xác để mô tả cuộc khủng hoảng tài chính của Công ty cổ phần South Sea của Anh hồi thế kỷ 18. Công ty này được thành lập năm 1711 với mục đích giảm bớt nợ chiến tranh khoảng 50 triệu bảng Anh của quốc gia, tương đương với 100% GDP lúc đó, và nó hoạt động theo hình thức đối tác công tư.

Do Tây Ban Nha chiếm một thị trường lớn tại vùng biển Nam Mỹ, South Sea là công ty thương mại duy nhất của Anh ở đó, nhưng nó chỉ kiếm được một số lợi nhuận nhỏ. Mặc dù kinh doanh không thành công, Southu Sea vẫn thuyết phục được chính phủ Anh chấp thuận chuyển đổi một số phần nợ quốc gia thành cổ phần của công ty. Tới năm 1720, tin đồn rộ lên rằng công ty đã được "nâng đỡ" và một hợp đồng được ký để chuyển hóa nốt phần nợ lớn còn lại của quốc gia. Người mua có thể thanh toán theo nhiều đợt trong khi South Sea nhanh chóng phát hành một số cổ phiếu ra thị trường. Vì vậy, mọi người đã hùa nhau tham gia kiếm lời.

Từ tháng 1 đến tháng 6 năm 1820, giá trị mỗi cổ phiếu của Biển Đông đã tăng đáng kể từ 128 bảng lên gần 1.000 bảng. Tuy nhiên, chỉ một tháng sau, khi chính những người lãnh đạo của công ty nhận ra những thiếu sót và giá trị không thực của lá cổ phiếu, bong bóng quá lớn bỗng bục vỡ.

Một cuộc bán tháo điên loạn kéo theo sự giảm giá cổ phiếu. Hàng ngàn người đã mất tài sản của họ ở Biển Đông vào cuối năm. Điều tra của chính phủ Anh sau đó cho thấy một số chính trị gia và nhân viên công ty tham nhũng và nhận hối lộ. Các nhà đầu tư chỉ có thể sử dụng những tờ giấy vô giá khi mọi thứ đều sụp đổ.trị liệu.

Bong bóng Mississippi

Cùng thế kỷ 18, bong bóng Mississippi tại Mỹ đã khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng và gây ra khủng hoảng tài chính. Nước Pháp rơi vào tình trạng thiếu tiền kim loại quý và nợ lớn vào năm 1716. Hoàng gia Pháp đã yêu cầu John Law, một chuyên gia kinh tế người Scotland được coi là một phù thủy tài chính, giúp giải quyết khủng hoảng. John Law đề xuất việc vực dậy nền kinh tế bằng cách sử dụng tiền giấy. Law đã lập ra một ngân hàng và phát hành tiền giấy với sự trợ giúp của hoàng gia. Công ty Mississippi được Law thành lập một năm sau đó và trở thành một công ty thương mại độc quyền tại vùng lãnh thổ Louisiana của Pháp (nay thuộc Mỹ). Công ty Mississippi bắt đầu bán cổ phần để đổi lấy tiền giấy và trái phiếu chính phủ. Công chúng đã nhanh chóng bị ảnh hưởng bởi sự việc này. Giá trị mỗi lá phiếu đã tăng đáng kể từ 500 livre (đơn vị tiền tệ của Pháp từ năm 781 đến năm 1794) trong chưa đầy một năm.

Kế hoạch tài chính của Law đã phát triển nền kinh tế và giúp nhiều nhà đầu cơ giàu có. Mặt khác, doanh nghiệp Mississippi này chưa bao giờ thành công trên đất Louisiana. Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu mua cổ phiếu của giới đầu tư, ngân hàng của ông đã in quá nhiều tiền giấy, dẫn đến lạm phát tăng vọt. Toàn bộ hệ thống tài chính này đã sụp đổ vào năm 1720 do các nhà đầu tư nghi ngờ đòi đổi tiền giấy. Tuy nhiên, số lượng vàng mà nhà nước hiện có rất ít và không đủ để đáp ứng nhu cầu của một số người dân. Ngay lập tức, hoảng loạn đã dẫn đến sự lao dốc của cổ phiếu của Công ty Mississippi. Chỉ trong một đêm, hàng ngàn triệu người giàu có trở thành những kẻ bần cùng. Sau "bại trận", Law đã bị trục xuất khỏi nước Pháp.

Quả bom nhà đất Florida

Vào những năm 1920, giá đất tại Florida tăng chóng mặt, tạo ra một bong bóng bất động sản lớn. Florida, bang Mỹ, nổi tiếng là nơi sôi động. Khu vực này có khoảng 968.000 dân số vào năm 1920, nhưng chỉ 5 năm sau đó, con số này đã tăng lên 1.263.000. Sự gia tăng này do yếu tố nào gây ra? Nền kinh tế Hoa Kỳ sau Chiến tranh thế giới thứ nhất đang trên đà phát triển hưng thịnh vào thời điểm được gọi là "Tiếng gầm của thập niên 20". Công nhân lành nghề bắt đầu suy nghĩ về việc mua nhà để sinh sống vì họ nhận được mức lương cao và đời sống ổn định. Nhiều cá nhân đến "thiên đường nhiệt đới" này để mua nhà giá rẻ. Khoảng giữa những năm 1920, giá nhà thường tăng gấp đôi trong vòng vài tháng do sự sôi động của thị trường nhà đất ở đây.

Nhiều người đầu cơ đã tiếp tục rót vốn mặc dù họ chưa bao giờ đến Florida do cơn sốt mua nhà giá thấp bán giá cao. Kẻ đầu tư thường chỉ đặt cọc một phần tiền của họ cho người khác để kiếm lời vì họ không có đủ tiền để mua nhà. Tình trạng mua đi bán lại mù quáng đã cho phép những kẻ lừa đảo kiếm tiền bằng đất ảo hoặc vị trí xấu. Cuộc sống ở Florida đã trở nên khó khăn hơn do giá nhà tăng cao kết hợp với lạm phát. Các phương tiện truyền thông Hoa Kỳ bắt đầu đưa tin về tình trạng người dân có xu hướng rời bỏ vùng đất này cũng như việc tuyến đường sắt chở vật liệu xây dựng đến đây đã quá tải và đã ngừng hoạt động. Điều này khiến khách hàng thận trọng hơn. Sau đó, một loạt các vụ thiên tai đã khiến Florida không còn được gọi là "vùng đất thiên đường" nữa, hàng ngàn héc ta đất đắt đỏ không có người mua và các nhà đầu cơ bất động sản bỗng gặp khó khăn và phá sản.

Hỗn loạn cổ phiếu đường sắt

Trong thập kỷ 1860, việc đầu tư vào cổ phiếu đường sắt tại Mỹ đã tạo ra một bong bóng kinh tế lớn. Sự ra đời của hệ thống đường sắt hiện đại vào những năm 1840 đã thúc đẩy cuộc cách mạng công nghệ ở Anh. Hàng trăm dự án đường ray dài hơn 15.000 km đã được Quốc hội Anh phê chuẩn chỉ trong vài năm. Dự án tiếp theo luôn nổi bật và tham vọng hơn dự án trước đó. Theo Andrew Odlyzko, học giả, chính phủ đang chi nhiều tiền hơn để xây dựng đường sắt hơn là chi vào quân đội. Cổ phiếu đường sắt trở thành một hạng mục thu hút các nhà kinh doanh đầu cơ ồ ạt vì lý do này.

Ngành công nghiệp đường sắt vẫn không ổn định, bất chấp niềm tin của giới đầu tư. Giá cổ phiếu đường sắt đã giảm dần sau đỉnh điểm vào năm 1845. Các khoản đầu tư bốc hơi 50% tính đến năm 1850. Khi giá của những lá phiếu cho Charlotte Bronte, nữ tiểu thuyết gia nổi tiếng, giảm xuống chỉ còn 20 bảng từ 120 bảng, hàng ngàn người tụ tập vào chảo lửa. Bà viết: “Hệ thống đường sắt kỳ lạ này cướp đi miếng ăn hàng ngày của rất nhiều người”.

Phố Wall sụp đổ

Trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, Phố Wall đã chứng kiến sự sụp đổ của nhiều ngân hàng và công ty tài chính lớn. Chứng khoán Hoa Kỳ bùng nổ như chưa từng thấy trong thập niên 1920. Những khoản vay dài hạn đã khuyến khích nhiều người dân thường Mỹ đầu tư vào chứng khoán và họ đã nhận được lợi nhuận tăng gấp bốn lần trong khoảng thời gian từ 1920 đến 1929.

Trong khi các ngân hàng bắt đầu đầu cơ tiền của khách hàng mà không tuân thủ các quy định, người đầu tư chứng khoán tự tin thực hiện các giao dịch ký quỹ bằng cách mượn tiền của nhà môi giới. Giá chứng khoán tăng nhanh đến cuối năm 1929. Bởi vì các bộ phận khác của nền kinh tế không theo kịp sự phát triển của thị trường chứng khoán, nên những đồn đại về khả năng xảy ra một sự đổ vỡ đã nảy sinh. Do đó, một số lượng lớn các nhà kinh tế nổi tiếng nhất ở Hoa Kỳ đã đảm bảo người đầu tư rằng “thị trường có xu hướng tăng giá”.

Sự lạc quan cuối cùng cũng biến mất vào ngày 24 tháng 10 năm 1929, còn được gọi là "Ngày thứ Năm đen tối". Ngày hôm đó, các chỉ số chứng khoán đã "cắm đầu lao thẳng". Trong cơn hoảng loạn, các nhà đầu tư đã thực hiện 13 triệu giao dịch bán tháo hoặc chuyển đổi, khiến bảng điểm của các sàn chứng khoán Phố Wall không thể đăng tải kịp thời.

Vào "Ngày thứ Ba đen tối", khi thị trường tụt dốc nhanh hơn trước, sự đổ vỡ kinh hoàng tiếp tục. Nền kinh tế đã mất hàng tỷ đô la, khởi đầu một cuộc khủng hoảng tài chính và 4.000 ngân hàng đổ vỡ vào năm 1933. Sự bất ổn này đã dẫn đến cuộc Đại suy thoái lịch sử, gây thiệt hại đáng kể cho Hoa Kỳ và lan rộng khắp châu Âu trong mười năm. Nhà nghiên cứu Boris Borisov ước tính rằng cuộc khủng hoảng tài chính ở Mỹ đã khiến hơn 7 triệu người thiệt mạng.

Thảm họa bong bóng kinh tế chấn động lịch sử

Các câu hỏi thường gặp

Bong bóng kinh tế gồm mấy giai đoạn?

Bong bóng kinh tế thường gồm 5 giai đoạn: chuyển đổi, bùng nổ, hưng phấn, chốt lời và hoảng loạn.

Dấu hiệu của bong bóng kinh tế là gì?

Điều gì xảy ra khi bong bóng kinh tế vỡ?

Khi bong bóng kinh tế vỡ, giá của tài sản sẽ giảm mạnh, dẫn đến thua lỗ lớn với nhà đầu tư và ảnh hưởng đến toàn bộ nền kinh tế nhiều quốc gia trên thế giới.

Bong bóng kinh tế có ảnh hưởng đến người tiêu dùng không?

Có, bong bóng kinh tế có thể ảnh hưởng đến người tiêu dùng thông qua tăng tỷ lệ thất nghiệp, giảm thu nhập và tăng giá cả.

Trên đây là một cái nhìn tổng quan về bong bóng kinh tế, từ khái niệm, nguyên nhân hình thành, các giai đoạn diễn ra đến tác động của nó đối với thị trường tài chính. Hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về hiện tượng này. Cùng đón đọc những bài viết khác về kiến thức tài chính của Tikop qua những lần sau nhé!