Tài chính hành vi là gì?
Khái niệm tài chính hành vi
Tài chính hành vi, một lĩnh vực con của kinh tế học hành vi, cho rằng những ảnh hưởng và định kiến về tâm lý tác động đến hành vi tài chính của các nhà đầu tư và các chuyên gia tài chính, dẫn đến những hiện tượng thị trường tưởng chừng như bí ẩn. Điển hình là những biến động bất thường của giá cổ phiếu, khi chúng có thể tăng vọt hay lao dốc không thể lý giải bằng các phân tích tài chính truyền thống. Chính những "làn sóng cảm xúc" này chi phối quyết định mua bán, tạo nên những cú hích hay cú sập bất ngờ trên thị trường.
Nhận thức tầm quan trọng của yếu tố tâm lý, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) đã thành lập đội ngũ chuyên trách nghiên cứu và ứng dụng tài chính hành vi. Nhờ vậy, các nhà đầu tư có thể hiểu rõ hơn về bản thân và thị trường, đưa ra quyết định sáng suốt và hạn chế tối đa rủi ro do những thiên kiến tâm lý gây ra.
Tài chính hành vi giúp hiểu rõ hơn về hành vi của con người trong lĩnh vực tài chính
Ví dụ về tài chính hành vi
Lấy ví dụ về tài chính hành vi, trong đợt khủng hoảng tài chính 2008, nhiều nhà đầu tư đã bán tháo cổ phiếu của họ vì lo sợ thị trường sẽ tiếp tục sụt giảm. Điều này càng khiến cho thị trường lao dốc mạnh hơn.
Tài chính hành vi tiếng Anh là gì?
Tài chính hành vi tiếng Anh là Behavioral finance.
Bản chất của hành vi tài chính
- Tài chính hành vi là một lĩnh vực thú vị, nghiên cứu cách thức suy nghĩ và cảm xúc của con người ảnh hưởng đến các quyết định tài chính, từ đó tác động lên thị trường. Mục đích chính của nó là giúp chúng ta hiểu tại sao mọi người lại đưa ra những lựa chọn tài chính nhất định và những lựa chọn đó ảnh hưởng đến thị trường như thế nào.
- Quan điểm cốt lõi của tài chính hành vi là nhà đầu tư không hoàn toàn lý trí và kiềm chế, thay vào đó họ dễ bị chi phối bởi tâm lý, cảm xúc. Thậm chí, sức khỏe tinh thần và thể chất của nhà đầu tư cũng ảnh hưởng đến quyết định của họ.
- Một khía cạnh quan trọng khác của tài chính hành vi là nghiên cứu về những thiên kiến. Những thiên kiến này xuất phát từ nhiều lý do khác nhau và thường được phân loại thành 5 nhóm chính.
>> Xem thêm: Đòn bẩy tài chính là gì? Lợi ích, tác hại của đòn bẩy tài chính
Bản chất của hành vi tài chính là tâm lý chi phối quyết định
5 thiên kiến trong hành vi tài chính
Kế toán nhận thức (Mental Accounting)
Nhà đầu tư có xu hướng chia nhỏ khoản tiền thành những "tài khoản" tượng trưng khác nhau, dẫn đến việc đưa ra quyết định tài chính dựa trên cảm xúc nhất thời thay vì tính toán logic. Ví dụ, họ có thể dễ dàng chi tiêu cho những khoản "khoái cảm" như mua sắm, giải trí mà lại dè dặt khi đầu tư cho tương lai.
Hành động như người khác (Herb Behavior)
Hành vi bắt chước, hay còn gọi là tâm lý đám đông, là một hiện tượng phổ biến trong giao dịch chứng khoán. Khi một số lượng lớn nhà đầu tư đồng loạt mua vào hoặc bán ra một loại cổ phiếu, tạo ra một hiệu ứng lan truyền mạnh mẽ, đẩy giá lên hoặc xuống một cách đột ngột. Hiện tượng này thường xảy ra khi nhà đầu tư thiếu thông tin, hoặc khi họ bị ảnh hưởng bởi những tin đồn và cảm xúc chung của thị trường.
>> Xem thêm: FOMO là gì? 9 cách đánh bại bẫy FOMO trong chứng khoán, crypto
Vấn đề cảm xúc (Emotion Gap)
Cảm xúc như lo lắng, tức giận, sợ hãi hay phấn khích thường chi phối quyết định của nhà đầu tư, khiến họ đưa ra những lựa chọn thiếu sáng suốt. Ví dụ, khi thị trường biến động mạnh, nhà đầu tư có thể hoảng loạn bán tháo cổ phiếu vì sợ hãi, dẫn đến thua lỗ không đáng có.
Hiệu ứng thả neo (Anchoring)
Hiệu ứng thả neo xảy ra khi nhà đầu tư quá tập trung vào một điểm dữ liệu cụ thể trong quá khứ, thường là mức giá cao nhất hoặc thấp nhất, để rồi thông tin đó chi phối quá mức quyết định đầu tư hiện tại, bất chấp các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến giá trị thực của tài sản.
Tự tin quá mức (Self Attribution)
Nhà đầu tư thường đánh giá cao khả năng của bản thân, dẫn đến việc đưa ra quyết định mạo hiểm mà không có phân tích kỹ lưỡng. Họ tin rằng mình có thể dự đoán chính xác biến động thị trường và đưa ra quyết định đúng đắn hơn người khác, ngay cả khi bằng chứng thực tế cho thấy điều ngược lại.
Một số thuật ngữ liên quan đến hành vi tài chính
Các hiệu ứng trong tài chính hành vi
Không thích thua lỗ
Xu hướng "sợ hãi thua lỗ" là một trong những cạm bẫy tâm lý phổ biến nhất trong thị trường tài chính. Nó xuất hiện khi nhà đầu tư quá chú trọng vào việc tránh thua lỗ hơn là kiếm lời. Nói cách khác, họ ưu tiên bảo vệ vốn thay vì nắm bắt cơ hội sinh lời.
Hậu quả của tâm lý này là nhà đầu tư thường bán tháo những tài sản mới bắt đầu tăng giá và giữ lại những tài sản đang mất giá trong danh mục đầu tư. Họ có suy nghĩ sai lầm rằng "chưa bán là chưa lỗ" và "giá tài sản sẽ sớm quay trở lại mức mua ban đầu".
Phân bổ tài khoản
Nhà đầu tư thường có xu hướng tập trung đầu tư vào những lĩnh vực quen thuộc hoặc những công ty họ yêu thích, bất kể tiềm năng sinh lời hay rủi ro. Việc phân bổ tài sản không cân bằng này khiến danh mục đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi biến động thị trường và bỏ lỡ cơ hội sinh lời từ những lĩnh vực tiềm năng khác.
>> Xem thêm: Làm thế nào quản lý danh mục đầu tư chứng khoán hiệu quả?
Tự tin thái quá
Nhà đầu tư thường đánh giá cao khả năng dự đoán thị trường và đưa ra quyết định đầu tư của bản thân. Họ tin rằng mình có thể "chiến thắng thị trường" và đưa ra quyết định đúng đắn hơn người khác, dẫn đến những lựa chọn mạo hiểm và thiếu cân nhắc.
Tâm lý bầy đàn
Con người có xu hướng bắt chước hành vi của đám đông, đặc biệt trong những tình huống không chắc chắn. Điều này khiến nhà đầu tư mua bán theo số đông mà không phân tích kỹ lưỡng, dẫn đến những hiện tượng "bong bóng" và "sụt giảm" bất ngờ trên thị trường.
>> Xem thêm: Bong bóng kinh tế là gì? Ảnh hưởng của bong bóng kinh tế đến đầu tư
Tính đại diện
Nhà đầu tư có xu hướng đánh giá một sự kiện dựa trên mức độ tương đồng của nó với những sự kiện quen thuộc trong quá khứ, thay vì phân tích đầy đủ thông tin. Ví dụ, họ có thể mua cổ phiếu của một công ty chỉ vì họ đã từng sử dụng sản phẩm của công ty đó, mà không quan tâm đến hiệu quả kinh doanh hay tiềm năng phát triển của công ty.
Tính bảo thủ
Nhà đầu tư có xu hướng bám víu vào những niềm tin và ý kiến hiện có, ngay cả khi thông tin mới cho thấy những niềm tin đó có thể sai lầm. Họ e dè thay đổi chiến lược đầu tư đã quen thuộc, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội mới và tiềm năng sinh lời cao hơn.
Phụ thuộc kinh nghiệm
Nhà đầu tư có xu hướng dựa dẫm vào kinh nghiệm quá khứ để đưa ra quyết định đầu tư hiện tại. Tuy nhiên, thị trường luôn biến động và những kinh nghiệm trong quá khứ không đảm bảo hiệu quả trong tương lai. Việc phụ thuộc quá nhiều vào kinh nghiệm có thể khiến nhà đầu tư bỏ lỡ cơ hội mới hoặc mắc phải những sai lầm tương tự như trước đây.
Một số hiệu ứng nổi bật trong tài chính hành vi
Trên đây là bài viết Tài chính hành vi là gì và 7 hiệu ứng của tài chính hành vi hiện nay. Hy vọng bài viết này có thể cung cấp giá trị hữu ích cho bạn. Theo dõi chuyên mục Kiến thức tài chính tại Tikop để cập nhật kiến thức mới mỗi ngày nhé!
Tải ứng dụng 
