Chi phí chìm (Sunk Cost) là gì? Cách tránh hiệu ứng chi phí chìm?

Chi phí chìm là gì?

Định nghĩa chi phí chìm (sunk cost)

Chi phí chìm (Sunk Cost) là những khoản chi phí đã phát sinh trong quá khứ, không thể thu hồi dù ở bất kỳ tình huống nào. Vì không thể thay đổi, chi phí chìm không nên được đưa vào cân nhắc khi đưa ra các quyết định kinh doanh hay đầu tư trong tương lai.

Trong tài chính - kinh tế, chi phí chìm thường được xem là “chi phí đã mất” (irrecoverable cost). Tuy nhiên, nhiều nhà quản lý hoặc nhà đầu tư vẫn dễ mắc sai lầm khi để yếu tố này ảnh hưởng đến lựa chọn tiếp theo, thay vì tập trung vào chi phí cơ hội và lợi ích tương lai.

Chi phí chìm thường gặp trong đầu tư và kinh doanh

Ví dụ về chi phí chìm phổ biến

Một công ty đầu tư 1 tỷ đồng vào dự án sản xuất mới. Sau một thời gian, dự án chứng minh là không hiệu quả. Thay vì dừng lại để cắt lỗ, công ty tiếp tục dồn thêm nguồn lực với hy vọng “gỡ gạc” phần vốn đã bỏ ra.

Trong trường hợp này:

• 1 tỷ đồng ban đầu chính là chi phí chìm, vì không thể thu hồi lại.
• Việc tiếp tục đầu tư chỉ vì tiếc số vốn đã bỏ ra là một sai lầm phổ biến trong quản trị doanh nghiệp và đầu tư.

Ví dụ này cũng phản ánh hiệu ứng tâm lý mang tên sunk cost fallacy, tức “ngụy biện chi phí chìm”, khi con người tiếp tục đầu tư thời gian, tiền bạc, công sức chỉ vì đã lỡ bỏ ra trước đó.

Đặc điểm nổi bật

Chi phí chìm có một số đặc trưng cơ bản sau:

• Không thể thu hồi (Irrecoverable): Phát sinh trong quá khứ và hoàn toàn không lấy lại được, dù tình huống thay đổi thế nào.
• Không liên quan đến quyết định tương lai: Khác với chi phí cơ hội (opportunity cost), chi phí chìm không nên được xem xét khi phân tích hay ra quyết định.
• Dễ gây nhầm lẫn trong tư duy kinh tế: Nhiều cá nhân và doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi tâm lý tiếc nuối (loss aversion), dẫn đến tiếp tục duy trì dự án thua lỗ thay vì cắt bỏ.

Ngụy biện chi phí chìm (Sunk cost fallacy) là gì?

Hiểu đúng về ngụy biện chi phí chìm

Ngụy biện chi phí chìm (sunk cost fallacy) là một lỗi tư duy phổ biến khi con người hoặc doanh nghiệp tiếp tục duy trì một dự án, khoản đầu tư hoặc quyết định chỉ vì đã bỏ ra nhiều chi phí (tiền bạc, thời gian, công sức) trước đó - dù thực tế dự án đã không còn hiệu quả.

Điều này xuất phát từ tâm lý tiếc nuối và gắn bó cảm xúc với những gì đã mất, thay vì tập trung vào khả năng sinh lợi trong tương lai. Đây là một trong những bẫy tâm lý nguy hiểm trong đầu tư, kinh doanh và cả trong đời sống cá nhân.

Ví dụ thực tế: 

Một nhà đầu tư đã chi 200 triệu đồng vào một dự án nhưng nhận thấy dự án không sinh lời. Thay vì dừng lại để giảm thiểu thiệt hại, họ tiếp tục rót thêm 50 triệu đồng với hy vọng “cứu vãn” tình hình. Kết quả là khoản lỗ còn lớn hơn ban đầu. Đây chính là minh họa điển hình của sunk cost fallacy.

Ngụy biện chi phí chìm là lỗi rất thường gặp trong đầu tư

Nguyên nhân tâm lý dẫn ngụy biện chi phí chìm

Có nhiều yếu tố tâm lý khiến con người dễ rơi vào “bẫy chi phí chìm”, bao gồm:

• Sợ mất mát những gì đã đầu tư: Con người thường có xu hướng coi trọng những gì mình đã bỏ ra hơn là những cơ hội mới.
• Ngại thừa nhận sai lầm hoặc thất bại: Tâm lý bảo vệ “cái tôi” khiến nhiều người không muốn chấp nhận rằng quyết định trước đó là sai lầm.
• Niềm tin sai lầm rằng tiếp tục sẽ cải thiện tình hình: Nhiều nhà đầu tư nghĩ rằng chỉ cần đầu tư thêm vốn hoặc thời gian thì kết quả sẽ tốt hơn, nhưng thực tế thường dẫn đến thua lỗ nặng hơn.

Cách tránh ngụy biện chi phí chìm

Xác định điểm “cut-loss” và lập kế hoạch thay thế

Khi lập kế hoạch đầu tư, các nhà đầu tư nên phân rõ các điểm cut-loss nơi mà mình sẽ cắt lỗ để bảo toàn nguồn vốn và tránh mất mát nhiều hơn. Sau đó, nên đề ra các phương án thay thế thay vì lún sâu vào bẫy chi phí chìm.

>> Xem thêm: Cắt lỗ là gì? Thời điểm nên cắt lỗ và cách xác định điểm cut loss

Tính toán chi phí cơ hội để so sánh 

Việc tính toán chi phí cơ hội sẽ giúp nhà đầu tư có cái nhìn khách quan hơn về những gì mình sẽ được và mất, từ đó đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Chi phí cơ hội cho thấy những lợi ích tiềm năng mà doanh nghiệp, nhà đầu tư có thể bỏ lỡ khi lựa chọn phương án này thay vì phương án khác. 

Rèn luyện tư duy ra quyết định dựa vào tương lai

Nhà đầu tư cần rèn luyện tư duy phân tích các dữ kiện ở hiện tại để đánh giá tiềm năng của các lựa chọn ở tương lai. Đây là kỹ năng vô cùng cần thiết cho những người đam mê lĩnh vực đầu tư.

Học cách thừa nhận sai lầm và mạnh dạn từ bỏ

Không ai muốn phải thừa nhận sai lầm và từ bỏ những gì mình đã bỏ ra, nhưng đó lại là 1 phần quan trọng trong đầu tư. Nếu chưa biết cách mạnh dạn từ bỏ,  bạn có thể sẽ mất nhiều hơn được.

Một số cách để tránh ngụy biện chi phí chìm

Chi phí chìm trong doanh nghiệp và kế toán quản trị

Ví dụ chi phí chìm trong doanh nghiệp

Doanh nghiệp đầu tư 200 triệu vào cổ phiếu nhưng sau đó giá cổ phiếu liên tục giảm. Tại thời điểm xem xét, giá trị của khoản đầu tư chỉ còn 150 triệu nhưng công ty vẫn quyết định không bán ra với mong muốn giá sẽ tăng. Tuy nhiên, giá cổ phiếu lại tiếp tục giảm và chỉ còn 100 triệu. Theo đó, thay vì lỗ 50 triệu thì công ty đã lỗ tổng cộng 100 triệu.

Phân biệt chi phí chìm và chi phí cơ hội

Ảnh hưởng của chi phí chìm đến doanh nghiệp

Chi phí chìm sẽ ảnh hưởng đến quá trình cũng như kết quả của việc ra quyết định trong doanh nghiệp, khiến doanh nghiệp chần chừ trong việc theo đuổi các phương án mới có lợi hơn. Do đó, doanh nghiệp cần có kế hoạch rõ ràng và hết sức tỉnh táo trong quá trình phân tích, xem xét các phương án kinh doanh, không để bẫy chi phí chìm làm mất đi các cơ hội đầu tư hiệu quả.

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn nắm rõ các thông tin hữu ích về chi phí chìm trong doanh nghiệp và đầu tư. Đừng quên theo dõi Tikop để không bỏ lỡ Kiến thức tài chính bổ ích nhé!